6. Sınıf Biçim ve Yapı Bilgisi Konu Anlatımı
6. sınıf konu anlatımları. 6. sınıf Biçim ve Yapı Bilgisi Konu Anlatımı. 6. sınıf Türkçe , 6. sınıf Türkçe konu anlatımı, 6. sınıf Biçim ve Yapı Bilgisi Konu Anlatımı işte yazımızda.
Biçim ve Yapı Bilgisi
Kök
Bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasına kök denir. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır ve sözcükle anlam bağlantısını kaybetmeyen en küçük parça kök olarak bulunur.
Örnekler
dur-ak-lar
balık-çı-lar
NOT: Kök bulunurken ek ve kök arasındaki anlam bağlantısı çok önemlidir. Ek çıkarıldıktan sonra kalan kök, sözcüğün tamamı ile anlam bağlantısı kaybetmemiş olmalıdır.
Örnek
“balıkçılar ” sözcüğünün kökü “bal” olamaz. “Bal” ve “balık” sözcükleri arasında anlam bağlantısı yoktur.
İsim Kökü
Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir. İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.
Örnek:
elma-mek ya da yaprak-mak
diyemeyiz.
Fiil (Eylem) Kökü
İş, oluş, hareket bildiren köklerdir. Bu kökler ” – mak / mek” mastar eklerini alabilir
Örnek:
Geliyorum kelimesinin kökü gel- olduğuna göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Gel-mek
Örnek:
Yatarken kelimesinin kökü yat- olduğuna göre bu köke -mak/mek eki getirebiliriz.
Yat-mak
Ekler
Çekim Ekleri
Sözcüklerin çekimlenerek değişik yerlerde ve görevlerde kullanılmasını sağlayan eklere çekim eki denir. Çekim ekleri, kelimenin biçimini değiştirir; anlamını değiştirmez. Eklendiği sözcüğe yeni bir anlam kazandırmaz.
Çekim ekleri, sözcüklerin diğer sözcüklerle bağ kurmasını; sözcüklerinin cümlede görev almasını; hâlini, sayısını, zamanını, şahsını belirtir. Kısaca çekim ekleri sözcüklerin cümle kuruluşunu gerçekleştirmesini sağlar.
Örnek
Okul git > Okul-a git-(i)yor–um → Okula gidiyorum.
Ağaç dal kır > Ağaç-ın dal-ı-(n)ı kır-dı–lar → Ağacın dalını kırdılar.
Çokluk Ekleri
Çokluk ekleri isimlerin sayı bakımından fazla olduğunu
belirtir. (-lar / -ler): kitap-lar, defter-ler, kelebek-ler, çiçek-ler vb.
Cümleye çokluk dışında çeşitli anlamlar da katabilirler.
Türkler tarih boyunca birçok devlet kurmuştur. (millet anlamı)
On yaşlarında bir kızı var. (yaklaşık anlamı)
Akşama Aliler bize geliyor. (aile anlamı)
Sabahları mutlaka kahve içerim. (her anlamı)
Çocuk ateşler içinde yatıyor. (abartma anlamı)
Bu topraklardan nice Yunus Emreler çıkar. (benzerlik anlamı)
Hal Ekleri
İsimlere belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamı katan eklerdir. İsmin beş hali vardır.
Yalın Hali: ek yoktur.
Belirtme Hali: “-ı, -i, -u, -ü”
Örnek:
Sabahtan beri evi boyuyorum.
Kitabı bana uzatır mısın?
Tek vuruşta odunu ikiye böldü.
Yönelme Hali: “-a, -e”
Örnek:
Artık eve gitmeliyiz.
Okula gelince onu gördüm.
Kalemi duvara fırlattı.
Bulunma Hali: “-da, -de, -ta, -te”
Örnek:
Sınıfta çok az öğrenci var.
Şehrini haritada gösterir misin?
İstanbul’da tıp okuyorum.
Ayrılma Hali: “-dan, -den, -tan, -ten”
Örnek:
Bebekten bir ses duyuldu.
Sen benden ne istiyorsun?
Tam şuradan aşağı düştü.
İlgi Ekleri“-ın, -in, -un, -ün”
İsimleri birbirine bağlayarak tamlama oluşturan eklerdir. İlgi ekleri şunlardır: “-ın, -in, -un, -ün”
Örnek:
Daha kitabın kapağını açmadın.
Denizin sesi buraya kadar geliyor.
Havuzun derinliği sana uygun mu?
Kapının gıcırtısı nihayet kesildi.
İyelik Ekleri
Bir varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklerdir. Aitlik eki olarak da bilinir.
Örnek:
Oyuncağı kaybolmuş. (onun oyuncağı)
Projemiz harika oldu. (bizim projemiz )
Arabanız çok güzelmiş. (sizin arabanız)
Yapım Ekleri
Eklendiği sözcüklerden yeni sözcükler türeten eklere yapım eki denir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını değiştirir, yeni bir anlam kazandırır. Yapım eki almış sözcüklere türemiş sözcük denir. Sözcüğün yapım eki almış haline gövde adı verilir.
İsimden İsim Yapım Ekleri
İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni isimler yapan eklerdir.
Örnek:
kitap – lık
çiçek – çi
akıl – sız
ev – cil
vatan – daş
Türk – çe
söz – lük
onur – lu
İsimden Fiil Yapım Ekleri
İsim kök veya gövdelerine gelerek fiil oluşturan eklerdir.
Örnek:
Ev(isim) – len (mek)
göz(isim) – le (mek)
iyi (isim)- leş (mek)
garip(isim) – se (mek)
baş – la (mak)
şaka – laş (mak)
kara – r (mak)
telaş – lan (mak)
Fiilden İsim Yapım Ekleri
Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim türeten eklerdir.
Örnek:
Seç(fiil) – im
öğret(fiil) – men
çekin(fiil) – gen
böl(fiil) – g e
öv – gü
say – gı
dur – ak
yaz – ıcı
Fiilden Fiil Yapım Ekleri
Fiil kök veya gövdelerine gelerek yeni fiiller türeten eklerdir.
Örnek:
gez – dir (mek)
piş – ir (mek)
çek – il (mek)
süs – len (mek)
anla – t (mak)
kop – ar (mak)
yaz – dır (mak)
ol – uş (mak)
Ek Fiil
İsim ve isim soylu sözcüklerin yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan, ayrıca eklendiği çekimli fiilleri, birleşik zamanlı fiil yapan ek biçimindeki yardımcı eyleme ek fiil (ek eylem) denir.
İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak (İsim Cümlelerinde Ek Fiil)
İsimler ve isim soylu sözcükler (zamir, sıfat, zarf, edat) ek fiil alarak cümlede yargı bildirir duruma gelirler, yüklem
olurlar. İsim soylu sözcüklerin ek fiil alarak yüklem oldukları cümlelere isim cümleleri denir.
Örnek:
Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman (idi)
Dün hava çok soğuktu.
Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman (imiş)
En çok istediği hediye, cep telefonuymuş.
Geniş Zaman (idir)
Buraya çöp dökmek yasaktır.
Şart Kipi (ise)
Hastaysanız doktora gidiniz.
Ek Fiilin Olumsuzu
İsim cümlelerinde ek eylemin olumsuzu “değil” edatıyla yapılır.
Bayramda yollar kapalı değilmiş.
Ek Fiilin Soru Şekli
Ek fiilin soru biçimi de diğer fiillerde olduğu gibi “mi” soru edatıyla yapılır.
En sevdiğin mevsim yaz mıdır?
Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak
Basit zamanlı (sadece bir kip eki almış) fiiller, ek fiil alarak birleşik zamanlı (birden fazla kip eki almış) fiil olurlar.
Fiilin birleşik zamanlı olması demek iki kip ekinin yan yana gelmesi demektir. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki
her zaman ek fiildir.
Fiil cümlelerinde ek fiil, üç kiple çekimlenir:
Ek Fiilin Hikaye Birleşik Zamanı (idi)
Bu kitabı okumalıydık.
Ek Fiilin Rivayet Birleşik Zamanı (imiş)
Arkadaşlarını son bir kez görseymiş.
Ek Fiilin Şart Birleşik Zamanı (ise)
Bu bisikleti sevdiyse alsın.
