Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim Konu Anlatımı
Merhaba arkadaşlar size bu yazımızda Biyoloji Konuları hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi sahibi olabilirsiniz. Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim Nedir? sorusunun cevabı aşağıda sizleri bekliyor…
Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim
Üreme Sistemi
İnsanda eşeyli üreme, dişi üreme sisteminde üretilen yumurta ve erkek üreme sisteminde oluşturulan spermin birleşmesiyle gerçekleşir.
Dişi Üreme Sistemi
Dişilerde üreme organları;
yumurtalıklar(ovaryumlar)
yumurta kanalı (fallopi tüpü)
döl yatağı (uterus=rahim)
döl yatağı ağzı(serviks)
vajinadan oluşur.
Yumurtalıklar: Karın boşluğunun alt bölümünde yer alır. İki tanedir. İçinde bulunan folikül(yumurta taslağı) keselerinde mayoz bölünmeyle yumurta oluşturuIur(Oogenez). Ayrıca östrojen ve progesteron hormonları yumurtalıktan salgılanır.
Yumurta kanalı: Döllenme borusu da denen yumurta kanalı, yumurtalık ile rahim arasında yer alır. Bu kanalın yumurtalığa bakan tarafı kirpikli huni biçimindedir. Bu yapı, yumurtalıktan atılan yumurtayı yakalar ve tüpün içine bırakır. Döllenme olayı burada gerçekleşir.
Döl yatağı: Embriyonun doğuma kadar büyüyüp geliştiği yapıdır. İç kısmı mukus salgılayan ve bol miktarda kan daman içeren endometriyum denilen tabaka ile kaplıdır Mitoz bölünme ile kalınlığı artan bu tabaka embriyonun ilk 2 – 4 haftalık süre içinde beslenmesini sağlar.
Vajina ve Serviks: Vajina, döllenmemiş yumurta ve endometrium dokusunun dışarı atıldığı yapıdır. İdrar kanalı(üretra) ile bağlantısı yoktur. yani dişi bireylerde yumurta ile idrar farklı açıklıklardan dışarı atılır. Hem doğumun gerçekleştiği hem de spermin dişi vücuduna bırakıldığı kanal olarak iş görür. Vajinayı rahime bağlayan bölgeye serviks adı verilir.
Menstrüal Döngü
Dişi bireylerde yumurta üretiminden itibaren döllenmemiş yumurtanın dışarı atılmasına kadar geçen sürece menstrüal döngü (28 gün) denir. Bu süreçte dişi bireyde hormonların etkisiyle yumurtalıkta ve rahimde bazı değişiklikler meydana gelir. Menstrüal döngü 4 evrede gerçekleşir.
Folikül evresi (10-14 gün):
» Folikülde yeni bir yumurtanın geliştiği evredir.
» Hipofizden FSH salgılanır. Bu hormon yumurtalıktaki folikülleri uyarır.
» Foliküllerden biri gelişir, folikül kılıfı kalınlaşır ve içi sıvı dolar.
» Foliküldeki yumurta hücresi olgunlaşarak döllenme özelliği kazanır.
» Bu evrede folikülden östrojen hormonu salgılanır.
» Kanda östrojen hormonu arttığında hipofizin FSH salgısı azalır.
» Folikül içinde yumurtanın olgunlaşma süresi ortalama 10-14 gün sürer.
Ovulasyon Evresi (14. gün)
» Folikülün yırtılıp olgunlaşmış ikincil oositin serbest hâle gelmesine ovulasyon (yumurtlama) denir.
» Ovulasyon hipofizden salgılanan LH hormonunun etkisiyle gerçekleşir.
» İkincil oosit yumurtalıklardan fallopi tüpüne geçer. Döllenme ve hamileliğin başlama ihtimalinin en fazla olduğu evre ovulasyondan sonraki birkaç gündür. -Ovulasyon evresinde yumurta, yumurta kanalına geçer. Burada spermle karşılaşırsa döllenme olur.
Korpus luteum evresi (10-14 gün)
» Ovulasyon evresinde yırtılan folikül, sarı renkli yağ damlacıkları taşıyan ve korpus luteum (sarı cisim) adı verilen yapıya dönüşür. Bu dönüşüm LH’nin folikülü uyarmasıyla gerçekleşir.
» Korpus luteum, hormon salgılayan bez özelliği taşır ve çok miktarda progesteron, daha az miktarda da östrojen hormonu salgılar.
» Progesteron hormonu döl yatağını embriyonun yerleşme olasılığına karşı hazırlar.
» Progesteronun etkisiyle döl yatağının iç duvarı kalınlaşarak süngerimsi bir yapı hâlini alır.
» Kılcal damarlar genişler. Kan ve mukus salgısı artar.
» İnsan koryonik gonadotropin hormonunun etkisiyle korpus luteum bozulmadığı için gebeliğin 5. ayına kadar progesteron hormonu salgılamaya devam eder.
» Gebeliğin ileri dönemlerinde progesteron hormonu plasentadan salgılanır.
» Gebeliğin ileriki dönemlerinde plasenta oluşur ve korpus luteum bozulur.
Menstruasyon Evresi
» Yumurta kanalındaki yumurtanın döllenmemesi durumunda korpus luteum bozulur ve kandaki progesteron salgısı azalır. Bu duruma bağlı olarak rahim iç çeperindeki kılcal damarlar parçalanır.
» Döllenmemiş yumurta bir miktar kan ile vajinadan vücut dışına atılır.
» Sağlıklı bir dişide 3-5 gün süren bu evreye menstruasyon (adet görme) denir.
Erkek Üreme Sistemi
Erkeklerde üreme sistemi; testisler, epididimis, vas deferens, erkek eşey organı ve yardımcı bezlerden oluşur.
Testisler
Erkek eşey bezi olan testisler skrotum denilen torba içerisinde bulunur. Sperm üretiminin yanı sıra hormon da üretir. Embriyonik gelişimde karın boşluğunda olan testisler, doğumdan kısa süre önce ya da doğumdan hemen sonra skrotuma iner ve vücut dışında konumlanır. Normal vücut sıcaklığı sperm üretimi için uygun değilken bu olayla, gerekli vücut sıcaklığı(yaklaşık 3 “C daha düşük) sağlanmış olur. Her testiste 1000 kadar kıvrımlı yapıda seminifer tüpçük vardır. Testislerde yer alan yapılar ve görevleri aşağıda verilmiştir.
Seminifer tüpçük: Mayoz bölünmeyle spermlerin oluşmasını sağlar(Spermatogenez).
Sertoli hücreleri: Spermlerin beslenmesini ve korunmasını sağlar. Ayrıca inhibin hormonu üretir. Bu hormon, FSH salgısının azaltılmasını sağlar.
Leydig hücreleri: Testosteron hormonu üretir.
Epididimis
Seminifer türçüklerde üretilen spermlerin olgunlaşarak döllenme ve hareket yeteneği kazandığı yapıdır.
Vas deferens ve Erkek eşey organı
Epididimiste olgunlaşan spermleri üretraya taşıyan kanal şeklindeki yapıdır. Erkek eşey organı(penis), sperm ve idrarın vücut dışına atıldığı çiftleşme organıdır.
Yardımcı bezler
Spermlerin hareket etmelerini ve beslenmelerini sağlayan seminal sıvıları üreten bezlerdir. Bunlar; seminal kesecik, prostat ve cowper bezleridir.
Seminal sıvının Görevleri
» Spermleri dişi üreme sistemindeki asidik sıvıdan korur.
» Spermlerin canlı kalmasını ve taşınmasını sağlar.
» Spermleri besler.
İnsanda Döllenme
Döllenme, sperm çekirdeği ile yumurta çekirdeğinin kaynaşmasıdır. Döllenmenin ardından oluşan döllenmiş yumurtaya zigot adı verilir. Zigot döllenmenin ardından çeşitli evrelerden geçerek yeni bireyi oluşturur. Bu sırada büyüme ve gelişme olayları görülür.
» Döllenme olayı fallop tüpünde (yumurta kanalında) gerçekleşir.
» Spermin baş kısmı yumurtaya girer kuyruk kısmı dışarıda kalır.
» İnsanlarda döllenmiş yumurtada bulunan organellerden sentrozomun kaynağı sperm, mitokondrinin ve golginin kaynağı ise yumurtadır.
In vitro Fertilizasyon (tüp bebek) Yöntemleri
Dişi veya erkek üreme sisteminden kaynaklanan bazı sebeplerden dolayı çocuk sahibi olamama durumuna kısırlık denir.
Çocuk sahibi olamayan çiftler için yardımcı üreme teknikleri geliştirilmiştir. Günümüzde en yaygın kullanılan yardımcı üreme teknikleri tüp bebek ve mikroenjeksiyon yöntemleridir.
İn vitro fertilizasyon (IVF) = tüp bebek
IVF işlemi, bir kadının yumurtlama sürecini izlemek, yumurtayı yumurtalıklardan almak ve laboratuvar ortamında sperm ile dölleyerek döllenmiş yumurtanın (zigot) daha sonra anne adayının rahmine tekrar aktarılması şeklinde bir tedavi yöntemidir.
Embriyonik Gelişim
Embriyonik gelişim, eşeyli üreyen canlılarda görülen ve canlının, döllenme ile doğumu ya da yumurta veya kozadan çıkmasına kadar geçen süredeki gelişimidir. Embriyonik gelişimin safhaları ve yeri canlıdan canlıya farklılık göstermekle birlikte, bu süreç genelde annenin veya annenin ürettiği bir yapı koruyuculuğunda geçer.
Büyüme
» Canlıların yapısını oluşturan hücrelerin sayıca ve hacim olarak artmasına denir.
» Tek hücreli canlılarda büyüme, sitoplazma artışına bağlı olarak gerçekleşen hacim ve kütle artışıyla olur.
» Çok hücreli canlılarda ise büyüme, hücre bölünmesi ve hücre kütlesinin artışı sonucu olur.
» Unutmayalım ki bölünme bir hücrelilerde büyümeyi değil, üremeyi sağlar.
Gelişme
Zigottan başlayıp yeni bir bireyin meydana gelmesiyle sonuçlanan olayların hepsine birden gelişme denir.
Segmentasyon Evresi (Yaklaşık 3 Gün)
Zigot, yumurta kanalında sillerin hareketi ve düz kasların yardımıyla rahime doğru ilerlerken segmentasyon adı verilen birbirini izleyen hızlı mitoz bölünmeler geçirir. Hücre büyümesi görülmeden zigot gittikçe küçülen hücrelere bölünür. Bu nedenle hücre sayısı artmasına rağmen toplam hacim, zigot ile aynıdır. Hücrelerin DNA’sındaki genlerin tamamı aktiftir.
» Segmentasyon evresi yumurta kanalında gerçekleşir ve yaklaşık 3 gün sürer. Bu süreçte hücreler besin kaynağı olarak sitoplazmasını kullanır.
» Mitoz bölünmeler sonucu oluşan hücrelerden her biri blastomer adını alır. Blastomerler bölünmeye devam ederek çok sayıda hücre oluşmasını sağlar.
» Oluşan bu hücreler, aynı büyüklükte ve kalıtsal yapıdaki dut görünümlü hücre topluluğu olan morulayı oluşturur.
» Sekiz kez mitoz bölünme geçirdikten sonra hücreler, kenarlara doğru göç eder ve içi boş, top şeklindeki hücre topluluğu blastula oluşur.
» İçindeki sıvı dolu boşluk, blastula boşluğu (blastosöl) adını alır.
» Blastula evresindeki hücre kitlesine blastosist denir. Blastosist halindeki embriyo, rahime ulaşır ve döl yatağına tutunmaya başlar.
» Blastosistten alınan hücrelere embriyonal kök hücre denir. Bu hücrelerin, hücre kültürü gibi ortamlarda çoğaltılmasıyla birçok hücreye dönüşebilme yetenekleri vardır.
» Blastosistin rahim iç duvarına (endometriuma) tutunmasına implantasyon denir. İmplantasyondan sonra embriyoyu koruyan; amniyon, koryon, vitellüs, allantoyis zarları oluşur. Bu zarlar, embriyonik zarlar adını alır.
» Segmentasyon evresinden sonra hücre bölünme hızı azalır ve oluşan hücrelerin türe özgü şekil aldığı embriyonik gelişimin büyüme ve farklılaşma evreleri başlar.
Gastrulasyon Evresi
» Gastrulasyon evresi, implantasyonun tamamlanmasıyla başlar.
» Blastosistin alt yüzeyindeki bir hücre takımı, hücre göçüyle blastula boşluğuna doğru hareket eder. Bu evrede tek tabakalı olan blastula, gastrulaya dönüşür.
» Gastrula boşluğu oluşur ve boşluğun dışarı açılan kısmına blastopor (ilk ağız) denir.
» Gastrula boşluğu ileriki dönemlerde sindirim borusunu, blastopor ise ağzı oluşturacaktır.
» Gastrulasyon evresinde, ileride çeşitli doku ve organları oluşturacak olan ektoderm (dış deri) ve endoderm (iç deri) hücre tabakaları meydana gelir.
Farklılaşma Evresi
» Farklılaşma evresinde gastrulasyondan sonra içeriye doğru göç eden hücreler blastosölde üçüncü bir tabaka oluşturur ve bu tabaka mezoderm (orta deri) adını alır.
» Mezoderm tabakası da endoderm ve ektoderm tabakası gibi ilerde çeşitli doku ve organları meydana getirir.
Organogenez Evresi
» Organogenez evresinde ektoderm, endoderm ve mezoderm tabakalarından, organ taslakları oluşur.
Örneğin mezoderm tabakasından böbrek, üreme organları gibi yapılar oluşur.
» Birçok organ, birden fazla embriyonik tabakadan meydana gelebilir.
» Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm’den Farklılaşarak Gelişen Organ ve Sistemler
» Birçok organ, birden fazla embriyonik tabakadan meydana gelebilir. Örneğin sindirim borusunun ön ucu ağızdır ve ağız içi ektodermden köken alırken bağırsak epiteli endodermden köken alır. Buna embriyonik indüksiyon denir.
Fetal Evre
Döllenmenin 4. haftasında kalp, dakikada yaklaşık 65 atımla (nabızla) çalışmaya başlamıştır. Gebeliğin 3. ayından sonra embriyo, fetüs olarak adlandırılır. Bu döneme fetal evre denir. Fetal evrede organlar artık daha belirgin bir hal alır. Ancak doğuma kadar hatta doğumda bile fetüsün sinir sistemi, böbrekler ve karaciğer gelişimi tam anlamıyla tamamlanmamıştır.
» Fetüs özellikle gebeliğin son 3 ayında ağırlaşır ve boyca uzar.
» Gebeliğin 3 ve 4. aylarında omurilik ve beyin sapı ile ilgili refleksler oluşmasına rağmen merkezî sinir sisteminin beyin kabuğunu ilgilendiren işlevleri doğumda bile tam gelişmemiştir.
» Genellikle hamileliğin tamamlanması sonucu yaklaşık 270 gün sonra çocuk doğar. Bu dönemden önce doğan çocuklar prematüre olarak adlandırılır.
