Bu yazımızda sizlere LGS İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük konusu olan aynı zamanda  8. sınıf konuları arasında yer alan Demokratikleşme Çabaları hakkında bilgilendireceğiz. Aşağıda sizlere başlıklar halinde konularımızı anlattık. Üzerine tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Demokratikleşme Çabaları

• Terakkiperver Cumhuriyet Fıkrası
• Şeyh Said Ayaklanması
• Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi
• Serbest Cumhuriyet Fırkası
• Menemen Olayı

Terakkiperver Cumhuriyet Fıkrası (17 Kasım 1924)

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisidir. Kurucusu Kazım Karabekir’dir. Adnan Adıvar, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay diğer kurucularıdır.

Amacı
– Liberal ve demokratik bir partidir.
– Dini düşünce ve inançlara saygılı olunacaktır.
– Cumhurbaşkanı olan kişinin milletvekili görevi kaldırılacaktır.
– Serbest ekonomi politikası izlenecektir.
– Yerinden yönetim anlayışı uygulanacaktır.
– Partinin ilk şubesi Urfa’da açılmıştır.
– Şeyh Sait Ayaklanması’yla ilgili olduğu gerekçesiyle  5 Haziran 1925 ‘de hükumet tarafından kapatılmıştır.

Şeyh Said Ayaklanması (13 Şubat 1925)

Ayaklanmanın başlamasında  İngiltere’nin yürütttüğü casusluk faliyetleri etkili olmuştur. Cumhuriyet rejimini ve inkılapları hedef almıştır.

İsyan 13 Şubat 1925’te Elazığ’ın Eğil bucağına bağlı Piran köyünde başlamış; Elazığ, Bitlis ve Muş’a kadar yayılmıştır. İsyanı  bastırmayan Fethi Bey Hükumeti istifa etmiş, yeni hükumeti İsmet Paşa kurmuştur.

İsyanın Nedenleri
– Muhalefet partisinin olumsuz çalışmaları
– Türk Devleti’nin Musul’a müdahalesini engellemek isteyen İngilizlerin Güneydoğu’da karışıklık çıkarmak amacıyla buradaki yerli halkı devlet kurma yolunda kışkırtmaları
– Musul üzerine yürümek üzere olan Türk ordusunun iç meselelere kanalize edilmek istenmesi
– Laik Cumhuriyet’e ve inkılaplara karşı olanların bir araya gelmeleri
– Hilafet ve saltanatı geri getirme düşünceleri
– Doğu Anadolu’nun geri kalmışlığı ve din konusundaki hassasiyeti
– Halkın yeni devletin ilke ve inkılaplarını benimsemesi

İsyanın Sonuçları
– Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası isyanda rolü olduğu gerekçesiyle kapatılmıştır.
– Şeyh Sait İsyanı, Türkiye’de çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığını ve henüz demokrasinin tam anlamıyla uygulanamayacağını göstermiştir.
– İngiltere bu isyanı kullanarak Musul sorununun Türkiye aleyhine çözümlenmesini sağlamıştır.
– Doğu Anadolu’da bozulan huzuru yeniden sağlamak için Takrir-i Sükün Kanunu (Huzur ve Güvenliği Sağlama Kanunu) çıkarılmıştır. (4 Mart 1925). Bu kanun 1929’a kadar yürürlükte kalmıştır.
– İstiklal Mahkemeleri yeniden kurulmuştur.
– Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyandır.
– Hükümet değişikliği nedeniyle İsmet İnönü, başbakan olmuştur.
– Bölgede kısmi seferberlik ilan edilmiştir.
– Kürt Teali Cemiyeti yöneticileri ve Şeyh Sait tutuklanarak istiklal mahkemelerine sevk edildi.
– Takrir-i Sükun Kanunu’yla hükümete geniş yetkiler verildi. İnkılapların yapması için imkân sağladı.

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi

6 Haziran 1926 Çarşamba günü İzmir’e gitmek üzere seyahatte bulunan Gazi Mustafa Kemal Paşaya suikast yapacakları ihbarı üzerine, suikastı fiilen yapmakla görevli olanlar, suç vasıtaları olan bomba ve silahlarıyla birlikte yakalanmışlardır.

Suikast şebekesi, aylardan beri birtakım özel tertibat ile her ne olursa olsun Gazi’ye karşı suikast yapmayı ve bu suretle de hükümeti devirmeyi kararlaştırmıştı. Suikastı hazırlayanlar, Terakkiperver Cumhuriyet fırkasına mensup bazı kimselerdi. En önemli rolü oynayanlar Terakkiperver Fırkadan İzmit Milletvekili Şükrü Bey ile eski İttihat ve Terakkici Kara Kemal’di. Suikast önce Ankara’da tasarlanmış, Erzincan Milletvekili Sabit Bey’le Faik Bey’in müdahaleleri ile önlenmiş, daha sonra Bursa’da düşünülmüş, bu da uygun görülmeyerek İzmir’de gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.

16 Haziran 1926’da İzmir’e gelmesi beklenen trenin gelmemesi sonucu Giritli Şevki durumu İzmir Valisine ihbar etmiş ve suikastçılar silahları ile birlikte yakalanmışlardır.

Suikast olayının Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası bir kısım mensupları ile ilgili bulunduğu ortaya çıkmış ve eski İttihat ve Terakkicilerin de bu olayın tahrik ve düzenleyicileri oldukları anlaşılmıştır. Amaçları, önce irticayı tahrik ve dini siyasete alet ederek Mustafa Kemal Paşa’yı iktidardan düşürmekti. Buna muvaffak olamayınca, İttihat ve Terakki’nin ileri gelenleri, Terakkiperver Fırkanın içindeki adamlarıyla suikast teşebbüsü hazırlıklarına girişmişlerdir. Kurulan İstiklal Mahkemesi, suçları sabit olanları idama mahkum etmiştir. 14 Temmuz 1926’da başta Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi, Şükrü Bey, Ayıcı Arif, İsmail Canpolat olmak üzere 13 kişi idam edilmiştir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası

– İkinci Muhalefet partisidir.
– Çok partili yaşama geçme düşüncesiyle Mustafa Kemal Paşa’nın teşviki ve desteğiyle Fethi (Okyar) Bey tarafından kurulmuştur.
– Partinin kurulmasında  1929’da ekonomik dünya krizi sırasında hükumetin uygulamalarına seçenek olacak yeni görüşmeler üretmek, mevcut hükumeti denetlemek ve halkın istek ve görüşlerini yönetime yansıtmak düşüncesi etkili olmuştur.

Amacı
– Demokrasinin bir unsuru olan çoğulculuğu gerçekleştirme isteği
– Hükumeti muhalefet bir organ ile denetleyebilme isteği
– Tek parti hakimiyetini son erdirme isteği
– 1929 Dünya Malı Krizi’nin etkilerini yeni mali modellerle azaltma ve hükumet harcamalarını kontrol etme isteği

Menemen Olayı (23 Aralık 1930)

Serbest Cumhuriyet Fıkrası’nın kendisini fethetmesinin ardından 23 Aralık 1930’da Derviş Mehmet adındaki isyancı ve Laz İbrahim, çevresine topladığı yandaşlarıyla birlikte halkın dini duygularını kullanarak Menemen’de olay çıkartmıştır.

İsyancılar kendilerine engel olmak isteyen küçük birliğine komuta eden, öğretmen asteğmen olarak vatani görevini yapmakta olan Mustafa Fehmi Kubilay’ı ve iki bekçiyi şehit etmişlerdir.

Olay üzerine bölgede sıkıyönetim ilan edilmiş ve isyanla ilgisi olanlar Mustafa Muğlalı başkanlığındaki Divan-ı Harpte yargılanmışlardır.

Bu olay cumhuriyet ve yeniliklerin tam olarak anlaşılmadığı ve yapılan yeniliklerin halka tam olarak anlatılamadığı sonucunu ortaya çıkarmış, çok partili yaşama geçiş denemelerine ara verilmiştir.

LGS İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük için Tıklayınız