KPSS Ortaöğretim İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı
KPSS İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Tarih Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı
İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
- Türk Adının Anlamı
- Türklerin Ana Yurdu
- Türk Göçleri
- Orta Asya’da Ä°lk Kültür Merkezleri
- İlk Türk Devletleri ve Toplulukları
- İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık
Türk Adının Anlamı
Türeyen, çoğalan, güçlü, erdemli, düzenli gibi anlamlara gelmektedir. Türk adına ilk defa Çin kaynaklarında rastlanmıştır. Bunu yanı sıra Pers(İran), Arap, Bizans ve Hitit takip eder. Siyasal anlamda ilk devlet adı olarak Göktürkler kullanmışlardır.
Türklerin Ana Yurdu
Türklerin ana yurdu Orta Asya’dır. Orta Asya, batıda Hazar Denizi’nden doÄŸuda Kingan DaÄŸları’na; Kuzeyde Sibirya’dan güneyde Karanlık DaÄŸları’na kadar uzanır. Bu bölge içerisinde Türklerin ana yurdu genel olarak Ural-Altay DaÄŸları ile Aral Gölü arasında kalan bölge olarak kabul edilmektedir. Türklerin ana yurdunun tam olarak tespit edilememesinin nedeni Türklerin göçebe bir yaÅŸam sürmeleri ve geniÅŸ alanlara yayılmış olmalarıdır.
Orta Asya’da yaÅŸayan birçok topluluk zamanla ana yurtlarını terk ederek baÅŸka bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır.
Türk Göçleri
MÖ XVI. yüzyılda başlayan göçler milattan sonraki dönemlerde de devam etmiştir.
Göçlerin Sebepleri
– Ä°klim deÄŸiÅŸikliÄŸine baÄŸlı olarak kuraklığın artması, otlakların ve tarım alanlarının daralması,
– Bağımsız yaÅŸama duygusu, bir baÅŸka topluluÄŸun egemenliÄŸi altına girmektense özgür yaÅŸanacak yerlere gitme düşüncesi
– Türk boylarının birbirleriyle hâkimiyet mücadelesi vermesi
– Hayvan hastalıklarının artması ve buna baÄŸlı olarak ekonomik sıkıntıların ortaya çıkması
– Nüfusun artması ve buna baÄŸlı olarak ekonominin olumsuz etkilenmesi
– Dış güçlerin baskısı (Çin, MoÄŸol, Tunguz)
РYeni yerler ele ge̤irme arzusu
Göçlerin Sonuçları
– Türklerin geniÅŸ bir coÄŸrafyada varlık göstermesi ve çok sayıda devlet kurması, Türk tarihinin bir
bütün olarak incelenmesini zorlaştırmıştır.
– Türkler gittikleri yerlerde devlet yönetimi ve askerî teÅŸkilatlanma açısından Örnek oluÅŸturmuÅŸlardır.
– Ana yurttan uzak bölgelere göç eden bazı Türk kavimleri milli benliklerini kaybetmiÅŸlerdir.
Orta Asya’da Ä°lk Kültür Merkezleri
Anav: Orta Asya’ya ait en eski kültür merkezidir.
Afanesyova: Türklere ait en eski kültür merkezidir.
Andronova: Afanesyova kültürünün daha geniş bir alana yayılmış ve gelişmiş şeklidir.
Karasuk: Demiri birçok kültür bölgesinden önce işlemişlerdir.
Tagar: Günümüze en yakın ve en gelişmiş kültür merkezidir.
İlk Türk Devletleri ve Toplulukları
Ä°skitler
– Ä°lk Türk topluluÄŸudur.
– Batıya baÅŸlattıkları göç sonucunda Tuna Nehri’ne kadar ilerlemiÅŸlerdir.
– Åžu ve Alp Er Tunga destanları sözlü edebiyat eserleridir.
– “Balbal ” adı verilen taÅŸlar mezar taÅŸlarının ilk örnekleridir.
Orta Asya Hun Devleti
Teoman Dönemi
– Teoman tarafından Ötüken’de kurulmuÅŸtur.
– Çinliler mücadele yaÅŸanmasının temelinde Ä°pek Yolu’na hakim olma isteÄŸidir.
– Asya Hun’lularla ilgili bilgiler Çin kaynaklarında geçmektedir.
– Yazılı kültüre geçmemiÅŸlerdir. KuruluÅŸ tarihleri belli deÄŸildir.
I. Metehan Dönemi
– Orta Asya’da Ä°lk Siyasi birlik saÄŸlanmıştır.
– Asya Hun Devleti en geliÅŸmiÅŸ dönemidir.
– Yönetim kurultay (toy) kurularak oluÅŸturulmuÅŸtur.
– Tarihte ilk düzenli ordu kurulmuÅŸtur.
– Çin hakimiyet altına alınmıştır fakat yerleÅŸilmemiÅŸtir. Sebep olarak kendi benlikleri kaybetmek istememeleridir.
– Ä°pek Yolu’nun denetim altında turmuÅŸlardır.
– Metehan’dan sonra devlet ikiye ayrılmıştır.
– OÄŸuz KaÄŸan Destanı en önemli sözlü edebiyat eseridir.
Kavimler Göçü
Asya Hun Devleti’nin parçalanmasından sonra hunların bir bölümünün Balamir’in önderliÄŸinde batıya ilerlemesi sırasında Ostragot, Vizigot, Vandal, Angıl gibi kavimleri göçe zorlaması olayıdır kavimler göçü.
Sonuçları:
– Ä°lk çaÄŸ kapanmış orta çaÄŸ baÅŸlamıştır.
– Feodalite güç kazanmıştır.
– Skolastik düşünce etkinlik kazandı.
– Avrupa’ya gelen germen kavimleri arasında Hristiyanlık yayıldı.
– Roma doÄŸu-batı olarak ikiye ayrıldı.
– Avrupa’da günümüz sınırları oluÅŸtu.
Avrupa Hun Devleti
– En ünlü hükümdar Atilla’dır.
– Bizans ile Margos ve Anatolios anlaÅŸması ile Bizans vergiye baÄŸlandı.
– DoÄŸu romayı kontrol altına alınmış ve batıya yönelinmiÅŸtir.
– Ertesi yıl Ä°talya’ya giran Atilla, Roma’yı iÅŸgal etmemiÅŸtir. Bunun nedenleri;
* Roma’nın Hristiyan dünyası için kutsal bir merkez olması.
* Batı Romanın gücünü kırdığına inanması.
* Sasani Devleti üzerine sefere çıkmak istemesidir.
– Dil olarak Latin ve Germen Dilleri konuÅŸulmuÅŸtur.
– Yeni göç desteklemedikleri için asimile oluÅŸturlar.
– Atilla öldükten sonra devlet yıkılmıştır.
Göktürkler
I. Göktürk Devleti
– (552-659) doÄŸunun kutsallığı ve üstünlüğü
– 552 yılında merkezi Ötüken olmak üzere Bumin KaÄŸan tarafından kurulmuÅŸtur.
– Tarihte Türk Adını devlet adı olarak kullanan ilk Türk Devletidir.
– En parlak dönemi Mukan KaÄŸan dönemidir.
– Devlet doÄŸu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Bumin KaÄŸan devletin doÄŸu kanadını ,amcası Ä°stemi KaÄŸan ise batı kanadını yönetmiÅŸtir.
– Budizmin din olarak Kabul edilmesi yöneticiler ile halk arasında sorunlara sebep olmuÅŸtur.
– Devlet 582 de iç karışıklıklar ve Çin’in etkisi ile ikiye bölünmüş; doÄŸu ve Batı Götürkler Çin egemenliÄŸine
girmiÅŸlerdir.
II. Göktürk Devleti
– Çin esareti altında yaÅŸayan Türklerin KürÅŸat Ayaklanması ile Çin’e baÅŸkaldırması ve
bağımsızlıklarını elde etmeleri ile 682 de kurulmuştur.
– En parlak dönemi Bilge KaÄŸan dönemidir.
– Bu dönemde Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı örnekleri olan Orhun Yazıtları
(Kitabeleri) oluÅŸturulmuÅŸtur.
– Karluk. Basmil ve Uygurlar birleÅŸerek 744 de II.Köktürk Devleti’ne son vermiÅŸlerdir.
NOT: Göktürkler parayı alışverişte kullanan ilk Türk devletidir
Uygurlar(744-840)
– Kutluk Bilge Kül KaÄŸan önderliÄŸinde merkezi Ötüken olmak üzere 744’te kurulmuÅŸtur.
– Mani Dinini Kabul etmiÅŸlerdir. Bu dinin Kabul edilmesi (Et yemeyi ve savaÅŸmayı yasaklaması sebebiyle Türk Kültürüne ve yaÅŸam tarzına uygun olmadığından,) Türklerin savaşçılık özelliÄŸine zarar vermiÅŸtir.
– YerleÅŸik hayata geçen ilk Türk devletidir.
– Tarım ve ticaret geliÅŸmiÅŸtir. Sulama kanalları yapılmıştır.
– Kalıcı mimari eserler verilmeye baÅŸlanmıştır
– Devletin son dönemlerinde ortaya çıkan kıtlık, açlık ve salgın hastalıklar sebebiyle devlet
dağılmış; Çin sınırlarında farklı adlarla ( Kansu Uygur Devleti , Turfan Uygurları) bir sure varlıklarını sürdürmüşler ve Moğolların hakimiyetine girmişlerdir.
Ötüken Türklerin tarih sahnesine ilk çıktıkları yerdir. Orhun ve Selenga ırmakları arasında kalır ve bütün Türk boyları tarafından kutsal kabul edilir.
Hun, Köktürk ve Uygur devletlerinin merkezi olmuştur. Orhun kitabeleri de buradadır. Günümüzde Moğalistan devletinin sınırları içerisindedir.)
Avarlar
– 562 de Orta Avrupa’da, Tuna boylarında kuruldu.
– Ä°stanbul’u kuÅŸatan ilk Türk Devletidir.(Ä°ki defa kuÅŸatmışlardır.)
– Orta Avrupa toplumları nı kültürel yönden etkilemiÅŸlerdir.
– Hristiyanlığı Kabul etmiÅŸ ve zamanla slavlaÅŸmışlardır.
Bulgarlar
– 630 da farklı Türk Boylarının karışımından oluÅŸan gruplarca Tuna Boylarında kurulmuÅŸtur.
– Hazarların saldırıları ile dağılarak; Tuna ve Ä°til Bulgarları adlarıyla
varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Hazarlar
– 630 da Karadeniz’in kuzeyi ve Kafkaslar bölgesinde kurulmuÅŸtur.
– Müslüman Araplar ve Bizans ile ticari, siyasi ve askeri iliÅŸkiler kurmuÅŸlardır.
– Hazarlar ile Müslüman Araplar arasında ilk savaÅŸ Hz. Osman döneminde gerçekleÅŸmiÅŸtir.
– Yönetici kesim MuseviliÄŸi Kabul etmiÅŸse de halk arasında Ä°slamiyete ve Hristiyanlığa inanlar da olmuÅŸtur. Hazarlar’da dini hoÅŸgörü hakimdir.
– Rusları askeri ve devlet teÅŸkilatı alanlarında etkilemiÅŸlerdir.
– 968 de Ruslar tarafından yıkılmışlardır.
Macarlar
– Bugünkü Macaristan bölgesinde kuruldular.Hristiyanlığı Kabul ederek zaman içinde benliklerini
yitirdiler.
Peçenekler
– Batı da Volga Boylarında yerleÅŸmiÅŸler ve Ruslarla mücadele ederek onların Güneye inmelerini
engellemiÅŸlerdir.
– Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır.Bizans ile Büyük Selçuklular arasında yapılan Malazgirt Savaşı sırasında taraf deÄŸiÅŸtirerek Selçuklu ordusuna katılmışlar ve savaşı
– Selçukluların kazanmasında rol oynamışlardır.
Kıpçaklar
– Altınordu devletinin TürkleÅŸmesinde etkili olmuÅŸlardır.
OÄŸuzlar
– Türklerin en kalabalık gruplarındandır.24 boydan oluÅŸurlar.
– Ä°slamiyeti Kabul etmiÅŸlerdir.
– Büyük Selçuklu Devleti,Anadolu Selçuklu Devleti Ve Osmanlı devletini KurmuÅŸlardır.
Sabirler
– Bugünkü Sibirya bölgesine adlarını verdiler.
Türgişler
– TürgiÅŸ Hükümdarı Baga Tarkan kendi adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.
Kırgızlar
– Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanını oluÅŸturmuÅŸlardır.
Karluklar
– Talas Savaşında Çin’e karşı Müslüman Araplara yardım etmiÅŸlerdir. Ä°slam’ı Kabul eden ilk topluluÄŸudur. Ä°lk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar’ı kurmuÅŸlardır.
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık
Devlet Yönetimi
Hükümdarın Görevleri
– Ordunun başında sefere çıkmak
– Adaleti saÄŸlamak (Yargıya baÅŸkanlık etme)
– Ãœlkenin bağımsızlığını korumak
РȚreleri uygulamak
– Kurultaya baÅŸkanlık etmek (Ayguciyı tayin etme)
– Açı doyurup çıplağı giydirmek (Bu durum Türklerde sosyal devlet anlayışını göstermektedir.)
Gök Tanrının Hükümdarı Donattığı Yetkiler
Kut (Siyasi)
Küç (Güç-Asker)
Ülüş (Ekonomik
Kut: Gök Tanrı’nın bir hükümdara ve onun ailesine devleti yönetme yetkisi verdiÄŸine inanılan anlayıştır. Yani ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır. Bu anlayış veraset sistemini düzensiz hâle getirmiÅŸtir. Bu da taht kavgalarına
sebep olup Türk devletlerinin kısa süre içinde yıkılmalarında etkili olmuştur.
Ordu Teşkilatı
– Türk toplumunda kadın-erkek herkes asker kabul edilmiÅŸtir. Ordu-millet kavramının yerleÅŸtiÄŸi Türklerde askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmamıştır.
– Süvarilerden (atlı asker) oluÅŸan birliklerde genellikle hafif silahlar kullanılmıştır. Bu uygulama ordunun hızlı hareket etmesini saÄŸlamıştır.
– Türk ordusunda ücretli askerlik görülmemiÅŸtir.
– SavaÅŸlarda daha çok Turan TaktiÄŸi kullanılmıştır.
– Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun Hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuÅŸtur. (M.Ö. 209) Ayrıca, bu dönemde orduda ilk kez onlu sistem uygulanmıştır.
– Siyasi teÅŸkilatta görev yapan (han, ÅŸad, boy beyi) her yönetici savaÅŸa hazır bir komutan sayılmıştır.
– Ordu komutanlarına Tarkan adı verilmiÅŸtir.
– Türklerde en az deÄŸiÅŸime uÄŸrayan alan ordu teÅŸkilatıdır.
Toplumsal Yapı
– Eski Türk devletlerinde toplumun temelini aileler oluÅŸturmuÅŸtur.
– Çekirdek aile tipi görülen Türklerde, ataerkil yapı ön plandadır.
– Toplumda tek esle evlilik (monogami) geçerli olmuÅŸtur. Ayrıca kadın, sosyal yaÅŸamda erkeÄŸin yanında yer alabilmiÅŸtir.
– Türk toplumlarının genel yaÅŸam tarzı göçebeliktir. Yaylak-kışlak anlayışı benimsenmiÅŸtir.
Ekonomik Yapı
Ä°slam öncesinde parayı ticarette bir deÄŸiÅŸim aracı olarak kullanan ilk Türk devlet Köktürkler’dir. Türk tarihinde kendi adına ilk para bastıran ise TürgiÅŸ Hükümdarı Baga Tarkan’dir.
Kullanılan para birimleri ve cinsleri şunlardır;
Yarmak-madeni
Kamdu-Bez
Kuanpoyu-Bez
Böz-Bez
Çav-Kağıt
Satir-Gümüş
Din ve İnanç Sistemi
Eski Türk devletlerinde Türk halkı, din bir toplum değildi, daha çok siyasi bir karaktere sahipti. Bu nedenle din görevlileri ayrıcalıklı bir sınıf oluşturmamıştır.
Din adamlarına büyük saygı duyulmuş ancak siyasi meselelere karışmalarına izin verilmemiştir.
Türklerde görülen inanışlar şu şekilde sıralanabilir:
Totemizm
Kutsal kabul edilen bitki veya hayvanlara saygıyı içermektedir.
Åžamanizm
Şamanizm bir din olmayıp daha çok büyü ve gizli güçlere inanma biçiminde ortaya çıkmıştır. Bu inancın temsilcilerine şaman denilmiştir.
Şamanlikta şifa vericilik esastır.
Doğalar Kültü (Tabiat Kuvvetlerine inanma)
Eski Türkler; dağ, tepe, kaya, ırmak, vadi, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanmışlardır.
Atalar Kültü
Eski Türklerde ölen kişilere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılmıştır.
Atalara ve onların mezarlarına yapılan saldırılar savaş nedeni bile olabilmiştir.
Gök Tanrı inancı
Eski Türklerde en yaygın olan inançtır.
Gök Tanrı inancında;
– Tanrı tektir.
– Tanrı soyuttur.
РTemizlik ̦nemli bir unsurdur.
– Kurban kesme geleneÄŸi mevcuttur.
Gök Tanrı inancında din adamlarına kam adı verilmiştir.
Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için yuğ adı verilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Bu
törenlerde ayrıca yuğ aşı denilen ziyafetler verilmiştir.
Türkler ölülerini kurgan adı verilen mezarlara gömmüşlerdir. İkinci bir hayatın varlığına inanıldığı için ölen kişinin değerli eşyaları da mezara konulmuştur.
En önemli kurganlar Esik ve Pazırık kurganlarıdır. Kurganların başına dikilen taşlara balbal adı verilmiştir. Balballar, ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısınca dikilmiştir. Bu da Türklerde savaşçı özeliklerin ön plana çıktığının bir kanıtıdır.
Türkler, cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu)in varlığına inanmışlardır.
Hukuk
– Ä°slamiyet öncesi Türk topluluklarında siyasal ve sosyal hayatı düzenleyen sözlü hukuk kurallarına töre adı verilmiÅŸtir.
– Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir. Töre adı verilen hukuk sisteminin sözlü olması, yazılı kültürle geç tanışılmasından kaynaklanmıştır.
Törenin Kaynakları
Örf, adet ve gelenekler
Kurultayın kararları
Hakanın emirleri
– Töre deÄŸiÅŸen zamana göre yenilenebiliyordu. Ancak törenin deÄŸiÅŸmez birtakım hükümleri de bulunmak-
taydı.
– Töreye kaÄŸan da dâhil olmak üzere herkes uymak zorundadır. Devlete isyan, askerden kaçma, adam öldürme, hırsızlık, tecavüz gibi suçlar en ağır ÅŸekilde cezalandırılmıştır.
– Mahkemelerin başında bulunan kiÅŸilere yargan, kaÄŸanın baÅŸkanlık ettiÄŸi mahkemeye de yargu denilirdi.
– Uzun süreli hapis cezası uygulanmazdı. Bunun temel sebebi Türklerde göçebe bir yaÅŸamın benimsenmiÅŸ olmasıdır.
– Törenin miras hukukuna göre topraklar en küçük oÄŸula, taşınabilir mallar ise diÄŸer oÄŸullara verilmiÅŸtir.
Türk hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hâle getirilmiştir. Uygurlarda ticaretin gelişmesi sonucunda farklı devletlerle etkileşime geçilmiş bu durum da kişiler arası anlaşmazlıkları çözümleyecek kuralların yazılı hâle getirilmesi ihtiyacını doğurmuştur.
Yazı, Dil ve Edebiyat
Orhun (Orhon) Alfabesi (Göktürk Alfabesi)
– Türklerin en eski milli alfabesidir.
– Bu alfabe 38 harften oluÅŸmaktadır.
– Bu alfabe ile yazılmış en önemli eser Göktürk Kitabeleridir.
Uygur Alfabesi
– Türklerin ikinci alfabesi olan Uygur alfabesi, SoÄŸd alfabesinin geliÅŸtirilmiÅŸ ÅŸeklidir.
– Bu alfabe 18 harften oluÅŸmaktadır.
Dil ve Edebiyat
Sözlü Edebiyat
Koşuk: Şölenlerde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.
Sav: Türk atasözleridir.
Sagu: Yuğ törenlerinde önemli kişiler için yakılan ağıtlardır.
Destan: Âdet, töre, inanç ve yaşam tarzları konusunda bilgi veren eserlerdir.
