KPSS Ortaöğretim İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık Konu Anlatımı
KPSS İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Tarih Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Konu Anlatımı
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık
Devlet Yönetimi
Hükümdarın Görevleri
– Ordunun başında sefere çıkmak
– Adaleti sağlamak (Yargıya başkanlık etme)
– Ülkenin bağımsızlığını korumak
– Töreleri uygulamak
– Kurultaya başkanlık etmek (Ayguciyı tayin etme)
– Açı doyurup çıplağı giydirmek (Bu durum Türklerde sosyal devlet anlayışını göstermektedir.)
Gök Tanrının Hükümdarı Donattığı Yetkiler
Kut (Siyasi)
Küç (Güç-Asker)
Ülüş (Ekonomik
Kut: Gök Tanrı’nın bir hükümdara ve onun ailesine devleti yönetme yetkisi verdiğine inanılan anlayıştır. Yani ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır. Bu anlayış veraset sistemini düzensiz hâle getirmiştir. Bu da taht kavgalarına
sebep olup Türk devletlerinin kısa süre içinde yıkılmalarında etkili olmuştur.
Ordu Teşkilatı
– Türk toplumunda kadın-erkek herkes asker kabul edilmiştir. Ordu-millet kavramının yerleştiği Türklerde askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmamıştır.
– Süvarilerden (atlı asker) oluşan birliklerde genellikle hafif silahlar kullanılmıştır. Bu uygulama ordunun hızlı hareket etmesini sağlamıştır.
– Türk ordusunda ücretli askerlik görülmemiştir.
– Savaşlarda daha çok Turan Taktiği kullanılmıştır.
– Türk tarihinde ilk düzenli ordu Hun Hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. (M.Ö. 209) Ayrıca, bu dönemde orduda ilk kez onlu sistem uygulanmıştır.
– Siyasi teşkilatta görev yapan (han, şad, boy beyi) her yönetici savaşa hazır bir komutan sayılmıştır.
– Ordu komutanlarına Tarkan adı verilmiştir.
– Türklerde en az değişime uğrayan alan ordu teşkilatıdır.
Toplumsal Yapı
– Eski Türk devletlerinde toplumun temelini aileler oluşturmuştur.
– Çekirdek aile tipi görülen Türklerde, ataerkil yapı ön plandadır.
– Toplumda tek esle evlilik (monogami) geçerli olmuştur. Ayrıca kadın, sosyal yaşamda erkeğin yanında yer alabilmiştir.
– Türk toplumlarının genel yaşam tarzı göçebeliktir. Yaylak-kışlak anlayışı benimsenmiştir.
Ekonomik Yapı
İslam öncesinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk Türk devlet Köktürkler’dir. Türk tarihinde kendi adına ilk para bastıran ise Türgiş Hükümdarı Baga Tarkan’dir.
Kullanılan para birimleri ve cinsleri şunlardır;
Yarmak-madeni
Kamdu-Bez
Kuanpoyu-Bez
Böz-Bez
Çav-Kağıt
Satir-Gümüş
Din ve İnanç Sistemi
Eski Türk devletlerinde Türk halkı, din bir toplum değildi, daha çok siyasi bir karaktere sahipti. Bu nedenle din görevlileri ayrıcalıklı bir sınıf oluşturmamıştır.
Din adamlarına büyük saygı duyulmuş ancak siyasi meselelere karışmalarına izin verilmemiştir.
Türklerde görülen inanışlar şu şekilde sıralanabilir:
Totemizm
Kutsal kabul edilen bitki veya hayvanlara saygıyı içermektedir.
Şamanizm
Şamanizm bir din olmayıp daha çok büyü ve gizli güçlere inanma biçiminde ortaya çıkmıştır. Bu inancın temsilcilerine şaman denilmiştir.
Şamanlikta şifa vericilik esastır.
Doğalar Kültü (Tabiat Kuvvetlerine inanma)
Eski Türkler; dağ, tepe, kaya, ırmak, vadi, ay, güneş gibi varlıklarda birtakım gizli güçlerin olduğuna inanmışlardır.
Atalar Kültü
Eski Türklerde ölen kişilere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılmıştır.
Atalara ve onların mezarlarına yapılan saldırılar savaş nedeni bile olabilmiştir.
Gök Tanrı inancı
Eski Türklerde en yaygın olan inançtır.
Gök Tanrı inancında;
– Tanrı tektir.
– Tanrı soyuttur.
– Temizlik önemli bir unsurdur.
– Kurban kesme geleneği mevcuttur.
Gök Tanrı inancında din adamlarına kam adı verilmiştir.
Türklerde ölen kişinin ardından yas tutulur ve ölüler için yuğ adı verilen cenaze törenleri düzenlenirdi. Bu
törenlerde ayrıca yuğ aşı denilen ziyafetler verilmiştir.
Türkler ölülerini kurgan adı verilen mezarlara gömmüşlerdir. İkinci bir hayatın varlığına inanıldığı için ölen kişinin değerli eşyaları da mezara konulmuştur.
En önemli kurganlar Esik ve Pazırık kurganlarıdır. Kurganların başına dikilen taşlara balbal adı verilmiştir. Balballar, ölen kişinin hayattayken öldürdüğü düşman sayısınca dikilmiştir. Bu da Türklerde savaşçı özeliklerin ön plana çıktığının bir kanıtıdır.
Türkler, cennet (uçmağ) ve cehennem (tamu)in varlığına inanmışlardır.
Hukuk
– İslamiyet öncesi Türk topluluklarında siyasal ve sosyal hayatı düzenleyen sözlü hukuk kurallarına töre adı verilmiştir.
– Törenin temeli gelenek ve göreneklerdir. Töre adı verilen hukuk sisteminin sözlü olması, yazılı kültürle geç tanışılmasından kaynaklanmıştır.
Törenin Kaynakları
Örf, adet ve gelenekler
Kurultayın kararları
Hakanın emirleri
– Töre değişen zamana göre yenilenebiliyordu. Ancak törenin değişmez birtakım hükümleri de bulunmak-
taydı.
– Töreye kağan da dâhil olmak üzere herkes uymak zorundadır. Devlete isyan, askerden kaçma, adam öldürme, hırsızlık, tecavüz gibi suçlar en ağır şekilde cezalandırılmıştır.
– Mahkemelerin başında bulunan kişilere yargan, kağanın başkanlık ettiği mahkemeye de yargu denilirdi.
– Uzun süreli hapis cezası uygulanmazdı. Bunun temel sebebi Türklerde göçebe bir yaşamın benimsenmiş olmasıdır.
– Törenin miras hukukuna göre topraklar en küçük oğula, taşınabilir mallar ise diğer oğullara verilmiştir.
Türk hukuku ilk kez Uygurlar tarafından yazılı hâle getirilmiştir. Uygurlarda ticaretin gelişmesi sonucunda farklı devletlerle etkileşime geçilmiş bu durum da kişiler arası anlaşmazlıkları çözümleyecek kuralların yazılı hâle getirilmesi ihtiyacını doğurmuştur.
Yazı, Dil ve Edebiyat
Orhun (Orhon) Alfabesi (Göktürk Alfabesi)
– Türklerin en eski milli alfabesidir.
– Bu alfabe 38 harften oluşmaktadır.
– Bu alfabe ile yazılmış en önemli eser Göktürk Kitabeleridir.
Uygur Alfabesi
– Türklerin ikinci alfabesi olan Uygur alfabesi, Soğd alfabesinin geliştirilmiş şeklidir.
– Bu alfabe 18 harften oluşmaktadır.
Dil ve Edebiyat
Sözlü Edebiyat
Koşuk: Şölenlerde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.
Sav: Türk atasözleridir.
Sagu: Yuğ törenlerinde önemli kişiler için yakılan ağıtlardır.
Destan: Âdet, töre, inanç ve yaşam tarzları konusunda bilgi veren eserlerdir.
