KPSS Ortaöğretim Akarsular Konu Anlatımı
KPSS Türkiye’nin Fiziki Özellikleri Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Coğrafya Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, Türkiye’nin Fiziki Özellikleri Konu Anlatımı, Türkiye’nin Coğrafi Konumu Konu Anlatımı
Akarsular
Akarsuyun Havzası : Bir akarsuyun kollarıyla birlikte sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir. Havzanın büyüklüğü yer şekillerine ve akarsuyun uzunluğuna bağlıdır. Sularını denize ulaştıran havzalara açık havza, ulaştıramayan havzalara ise kapalı havza (Tuz Gölü çevresi, Van Gölü çevresi, Göller Yöresi, Aras Havzası) denir.
Akarsuyun Akımı (Debisi) : Akarsuyun enine kesitinden 1 saniyede geçen su miktarıdır, m3/sn olarak ifade edilir. Akarsuyun akımı, iklim özelliklerine (yağış miktarı ve şekli, sıcaklık vs.) havzanın büyüklüğüne, arazinin geçirimlilik yapısına, akarsuyun beslendiği kaynaklara ve insanların etkisine bağlıdır.
Akarsuyun Rejimi : Akarsu akımının yıl içerisinde gösterdiği seviye değişikliklerine denir. Bir yıl içerisinde su seviyeleri (debileri) arasında fark azsa rejimi düzenli, (Ekvatoral iklim, Karadeniz) çoksa rejimi düzensizdir. (Akdeniz, Muson) Akarsuyun rejimi üzerinde iklim özellikleri (yağış rejimi, yağış şekli, sıcaklık vs.) ve beslendiği kaynaklar etkilidir.
Türkiye’deki Akarsuların Özellikleri
» Havzaları dardır. (Üç yandan denizlerle çevrili olması, engebeli yer şekilleri, dağların kıyıya paralel uzanması)
» Rejimleri düzensizdir. (Her mevsim yağış olmadığından)
» En fazla su taşıdıkları dönem genelde ilkbahardır. (Kar ve buz erimesi, yağış)
» Hidroelektrik üretimine uygundurlar. (Derin ve eğimli vadilerde aktıklarından)
» Taşımacılığa uygun değillerdir. (Rejimleri düzensiz, yatak eğimleri fazla, ağızları alüvyonla dolmuş)
» En çok yararlandığımız alanlar; enerji üretimi, tarımda sulama ve içme suyu teminidir.
» Denge profiline ulaşamamışlardır. (Genç yapılı arazi olduğu için)
» Yatak eğimleri fazla olduğundan hızlı akarlar, bol alüvyon taşırlar.
» Dağların uzantısı nedeniyle genelde doğu-batı uzanışlıdırlar.
» Yağış miktarına bağlı olarak genelde az su taşırlar.
Akarsu Aşındırması
Akarsuların aşındırmasında en önemli etken eğim fazlalığı (hızlı akış)dır. Ayrıca taşıdığı su miktarı, bitki örtüsü, arazi yapısı ve taşıdığı yük miktarı da aşındırma üzerinde etkilidir.
Akarsu Aşındırma Şekilleri
1- Vadiler : En yaygın aşındırma şekilleridir.
2- Dev Kazanı
3- Peri bacaları
4- Peneplen (Yontukdüz)
5- Kırgıbayır
6- Denge profili
Akarsu Biriktirmesi
Akarsuyun biriktirmesinde en önemli etken eğim azalmasıdır. Ayrıca taşınan su miktarının az olması ve yük miktarının artması da biriktirmeye neden olur.
Akarsu Biriktirme Şekilleri
1- Birikinti Konisi
2- Dağ eteği ovası
3- Dağ içi ovası
4- Irmak ada ve setleri
5- Deltâ Ovaları : Akarsuyun denize döküldüğü yerde taşıdığı alüvyonları üçgen (Δ = deltâ) şeklinde biriktirmesiyle oluşur.
Bir kıyıda deltâ oluşabilmesi için;
» Kıyıda gel-git ve akıntıların etkili olmaması,
» Kıyının sığ (az derin) olması,
» Akarsuyun bol alüvyon taşıması gerekir.
6- Taraça (Seki)
