Hücre Zarından Madde Geçişi Konu Anlatımı
Biyoloji ayt konu anlatımı, Biyoloji tyt konu anlatımı , Biyoloji yks konu anlatımı… Merhaba arkadaşlar sizlere bu yazımızda Hücre Zarından Madde Geçişi hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi edinebilirsiniz..
Hücre Zarından Madde Geçişi
Hücre zarındaki taşıma olayları, yani molekülerin hücre içi ile dışı arasındaki hareketleri pasif yada aktif taşıma şeklinde gerçekleştirilir.
Eğer bir molekül hücre membranından hücresel enerji kullanmadan geçiyorsa bu pasif taşıma, enerji kullanıyorsa aktif taşıma
şeklinde isimlendirilir.
Küçük Moleküllerin Geçişi
– Küçük moleküller zarda bulunan porlardan geçerek hücreye giriş yaparlar.
– Bu moleküllerin hücreye alınmasında hücrenin dışı ve hücrenin içi derişimleri belirleyici rol oynar.
Pasif Taşıma
Küçük boyutlu moleküllerin hücre zarından enerji harcanmadan doğrudan geçmesi ile olan taşımadır.
– Küçük boyutlu moleküller taşınır.
– Hücre enerji harcamaz.
– Taşıma çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğrudur.
– Çift yönlü olarak gerçekleşebilir.
– Canlı ve cansız hücrelerde görülür.
– Sıcaklık ve hareket difüzyonu hızlandırır.
– Geçişme moleküllerin kinetik enerjisiyle gerçekleşir.
Pasif taşıma üç şekilde gerçekleşir;
* Difüzyon (Diffusion-Yayılma)
* Ozmoz (Osmos-Geçişme)-Su geçişi
* Filtrasyon (Filtration)
Difizyon
Maddenin çok yoğun olduğu taraftan az yoğun olduğu tarafa kendi kinetik (hareket) enerjisi ile geçişidir. Difüzyon hem canlı hem de cansız ortamlarda gerçekleşebilir. Bir zar olması şart değildir. Zardaki protein kanalının sayısı arttıkça difüzyon hızı artar. Molekülün büyüklüğü arttıkça difüzyon hızı azalır. Ortam sıcaklığı arttıkça moleküllerin kinetik enerjileri artacağından difüzyon hızı da artar. Difüzyon yüzeyinin genişliği arttıkça difüzyon hızı artar. İki ortam arasındaki yoğunluk farkı arttıkça difüzyon hızı artar. Molekülün yapısal özellikleri vb. durumlardan etkilenir.
Basit Diffüzyon
– Yağda eriyen maddeler çift katlı lipit tabakası aralığından diffüze olur.
– Suda eriyen maddeler ise taşıyıcı proteinlerin su dolu kanallarından diffüze olur.
– Yağda eriyen maddelerin diffüzyon hızını belirleyen en önemli faktör o maddenin lipitteki eriyebilirliğidir.
– O2, CO2 VE ALKOL’un çözünürlüğü yüksektir hiç zar yokmuş gibi diffüze olabilir.
– Su ise lipitte erimediği halde protein kanallarından geçer.
Kolaylaştırılmış Difüzyon
– Su ve suda çözünen bazı maddeler, fosfolipit tabakasından doğrudan geçemezler. Glukoz, aminoasit, bazı iyonların, suyun büyük kısmının kanal taşıyıcı protein ile (kanal proteinlerinden) yoğunluğun çok olduğu taraftan az olduğu tarafa doğru taşınmasıdır.
– Amaç difüzyonun daha hızlı gerçekleşmesini sağlamaktır.
– Yalnızca yüksek derişimden düşük derişme doğru olur.
Ozmos
– Moleküller ve iyonlar devamlı hareket ederler, bu moleküllerin ve iyonların birbirlerine ve bulundukları kabın çeperine çarpmalarından osmotik basınç meydana gelir.
– Yarı geçirgen bir zarla ayrılmış bir ortamda suyun osmotik basıncın yüksek olduğu taraftan, düşük olan tarafa doğru bir geçme eğilimi vardır.
– Geçiş çok yoğun ortamdan, az yoğun ortama doğru olur ve suyun basıncı zarın her iki tarafında eşitlenince durur, bu olaya ozmoz
denir.
Hipertonik ortam: Hücreye göre çözünen madde miktarının çok, suyun az olduğu ortamdır. Hipertonik ortama konulan bir hücrenin su kaybederek büzülür, bu büzülme olayına ise plazmoliz denir. Hipertonik ortama konulan bitki hücresinde koful küçülür. Zar ile çeper arasındaki boşluk artar. Selüloz çeperden dolayı küçülme azdır. Hayvan hücresinde ise çeper olmadığı için küçülme fazladır.
İzotonik ortam: Su ve çözünen madde miktarı hücre ile aynı olan çözeltilere denir. Vücudumuzda hücre sitoplazması ile doku sıvıları izotoniktir. İzotonik ortamlarda bulunan hücreler, derişim farkı olmadığından canlılıklarını sürdürür. Pasif taşıma olayları gerçekleşmez. Giren madde kadar madde çıktığı için hücrenin büyüklüğünde bir değişim beklenmez.
Hipotonik ortam: Hücreye göre maddenin az, suyun çok olduğu ortamdır. Plazmolize uğramış hücre, saf suya konursa su alarak şişer. Hücrenin su alarak eski hâline dönmesine deplazmoliz denir. Hipotonik ortamda su alarak şişen bitki hücresinde zarın çepere yaptığı basınca turgor basıncı denir. Turgor basıncı; otsu bitkilerin dik ve canlı durmasını, stomaların açılıp kapanmasını, nasti hareketlerinin gerçekleşmesini sağlar. Bitki hücresi hipotonik ortamda uzun süre beklerse, turgor basıncı artar ve hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki mesafe azalır. Hayvan hücresi hipotonik ortamda uzun süre beklerse, turgor basıncı artar ve hücre bir süre sonra artan basınca dayanamaz ve patlar. Bu olaya hemoliz denir. Hücre çeperine sahip olan hücrelerde hemoliz olmaz.
Filtrasyon
– Bir membranın iki yüzü arasındaki hidrostatik basınç farkı nedeniyle, basıncın yüksek olduğu taraftan az olduğu tarafa doğru sıvı ve
beraberinde erimiş küçük moleküllerin geçişine filtrasyon (süzülme) denir.
– Vücutta filtrasyona örnek kapillerlerdeki ve böreklerdeki taşıma olayları gösterilebilir.
– Kapillerlerdeki olay basınç farkı nedeniyle su ve suda erimiş partiküllerin damar dışına çıkışıdır (dokulararası sıvıya geçişidir).
– Filtrasyonda proteinler gibi büyük moleküller damar dışına geçemez.
Aktif Taşıma
Bir maddenin konsantrasyonun düşük olduğu yerden yüksek olduğu yere doğru, enerji (ATP) harcanarak taşınmasına aktif taşıma denir.
– Hücrede ATP harcanır.
– Madde, derişimin az olduğu ortamdan çok olduğu ortama doğru taşınır. Hem hücre içine hem de hücre dışında doğru olmak üzere çift taraflı gerçekleşebilir.
– Sadece canlı hücrelerde görülür.
– Hücre zarındaki enzimler ve taşıyıcı proteinler görev yapar.
– Pasif taşıma için yoğunluk farkı şarttır. Ancak aktif taşıma için yoğunluk farkı şart değildir.
– Pasif taşıma olayı ile hücre ve ortamı arasındaki yoğunluk farkı zamanla kaybolur. Ancak aktif taşıma ile yoğunluk farkı korunabilir.
Büyük Moleküllerin Geçişi
Porlardan geçemeyecek olan büyük moleküllerin taşınması sırasında enzim kullanılıp enerji (ATP) harcayarak hücre içine alınması olayıdır. Endositoz eksositoz olmak üzere ikiye ayrılır.
Endositoz
Hücre zarından geçemeyen büyük moleküllerin koful oluşturularak hücre içine alınmasına denir.
– Bakteri ya da protein gibi büyük moleküller alınır.
– Endositoz olayında enzimler görev alır ve ATP harcanır.
– Enzim kullanılır ancak endositoz bir aktif taşıma biçimi değildir.
– Bakteri ve mantar hücrelerinde hücre duvarı endositozu engeller.
– Endositoz olayında yoğunluk farkı önemli değildir.
– Endositoz sırasında hücre zarının bir kısmı kopup koful oluşumuna katıldığı için hücrenin yüzey alanı küçülür.
– Endositoz olayı tek yönlüdür. (Hücre dışından içine doğru)
– Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.
– Alınan maddenin sıvı ya da katı oluşuna göre; pinositoz ve fagositoz olarak iki şekilde gerçekleşir.
Pinositoz: Büyük sıvı moleküllerin pinositik cep oluşturularak hücre içine alınmasıdır. Sıvı moleküllerin zara değmesi ile zar içeri doğru çöküntü yaparak pinositoz cebini meydana getirir. Sıvı moleküller pinositoz cebine dolar ve cebin boğumlanması ile pinositik koful oluşur. Kan yoluyla taşınan hormonların ilgili doku hücreleri tarafından alınması genellikle bu yolla olur.
Fagositoz: Bakteri gibi hücrelerin ve büyük moleküllü katı besin maddelerinin yalancı ayak oluşturarak koful halinde hücre içine alınmasıdır. Besin, hücre zarının oluşturduğu yalancı ayaklarla sarılarak hücre içine alınır. Yalancı ayakların bu hareketiyle oluşan yapı, zardan ayrılıp besin kofulu şeklinde sitoplazmaya aktarılır. Amip, öglena, paramesyum gibi tek hücrelilerin beslenmek için fagositoz yaparlar. Akyuvarlar mikropları fagositoz ile yutar.
Eksositoz
Daha önce de açıklandığı gibi hücrelere endositozla alınan maddeler lizozom enzimleri ile küçük moleküllere parçalanır
(hücre içi sindirim). Kesecik içerisinde sindirim sonucu oluşan artık maddeler ve dışarı salgılanması gereken bazı metabolik ürünler (transmitter,hormon) hücreden dışarıya atılır. Bu olaya “ekzositoz” denir.
– Enzimler görev alır ve ATP harcanır.
– Enzim, hormon, reçine gibi maddeler salgılanır.
– Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.
– Zara koful eklenmesi olduğundan hücre zarı yüzeyi genişler.
– Madde geçişi tek yönlüdür. (Hücre içinden dışına doğru)
– Derişim farkı önemli değildir.
