Türkçe fiiller yapılarına göre üç ana gruba ayrılır. Bunlar sırasıyla basit, türemiş ve birleşik fiillerdir. Basit fiiller çekim eki ya da zaman kipi alabilirler. Birleşik fiiller ise en az iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur. 7. Sınıf fiilde yapı konusunu sizlere örneklerle anlattık.

Fiilde Yapı

• Basit Fiil
• Türemiş Fiil
• Bileşik Fiil

Basit Fiil

Yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri, fiillerin anlamını değiştirmediği için basit fiiller çekim eki alabilir.

Örnek:

Aliyi gördüm. → gör- basit fiil

Örnek:

Akşam raftaki kitaplara baktım. → bak- basit fiil

Örnek:

Akşam gelirken eve senide getirecekler.  → getir- basit fiil

Türemiş Fiil

İsim ve fiil köklerine “yapım eki” getirilerek oluşan fiiller türemiş fiildir. Dilimizde fiil türeten birçok yapım eki olmakla birlikte bazı yapım ekleri daha fazla kullanılmaktadır.

İsimden Türemiş Fiiller

İsimler yapım eki alarak cümlede fiil görevinde kullanılabilir.

Hız—–hız-lan-mak
Tuz—–tuz-la-mak
güzel—güzel-leş-mek
etki—–etki-len-mek

Örnek:

Hastaydım bugün iyileştim.

iyileştim—- işi-leş-tim  iyi kelimesi -leş yapım ekini alarak isimden fiile döüşmüştür.

Örnek:

Domatesleri ekşimesin diye tuzladı.

tuzladı—- tuz-la-dı tuz kelimesi -la yapım eki alarak isimden fiile dönüşmüştür.

Fiilden Türemiş Fiiller

Yapım ekleriyle türetilen eylemlere fiilden türemiş fiiller denir.

yaz—–yaz-dır-mak
karış—karış-tır-mak
boz—–boz-ul-mak
sev—–sev-in-mek
böl—–böl-ün-mek

Örnek:

Pastayı öğrencilere eşit miktarda bölüştürdüm.

bölüştürdüm—- böl-üş-tür-düm bölmek fiili -üş ve -tür yapım ekleri alarak türemiştir.

Örnek:

Seni görünce sevindi.

sevindim—- sev–iv–dim sevmek fiili -iv yapım eki alarak sevinmek fiiline türemiş.

Bileşik Fiil

Yeni bir eylemi karşılamak üzere, en az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiildir. Birleşik fiili oluşturan kelimeler biri veya her ikisi fiil olabilir ama en az biri fiil olmalıdır. Birleşik fiiller üçe ayrılır.

Kurallı Birleşik Fiiller

İki fiilin belli bir kurala göre bir araya gelerek yapılan birleşik fiildir. Kurallı birleşik fiiller yapılışlarına göre kendi arasında dörde ayrılırlar.

Yeterlilik Birleşik Fiili

Bir fiile “ebil-” yeterlilik fiilinin getirilmesiyle yapılır. Cümleye “gücü yetme“ anlamı katar.

Örnek:

Akşam kar yağabilir.

yağabilir—yağ–abil-ir yağmak fiili -ebil yeterlilik fiili ile birleşerek yağabilmek fiili ortaya çıkmıştır.

Örnek:

Okul için iki valiz götürebilecekler.

götürebilecekler— götür-ebil-ecekler — götürmek fiili -ebil yeterlilik fiili ile birleşerek götürebilmek fiili ortaya çıkmıştır.

Tezlik Bileşik Fiili

Bir fiile “iver(mek)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Cümleye “çabukluk (tezlik), birdenbirelik ve kolaylık ” anlamı katar.

Örnek:

İşleri bir saatte yapıverdi. (çabukluk)

yapıverdi—yap-ıver-di —- yapmak  fiili -ivermek tezlik fiili ile birleşerek yapıvermek fiili oluşmuştur.

Örnek:

Kuşlar uçuverdiler. (birden uçmak)

Yaklaşma Bileşik Fiili

Bir fiile “eyaz(mak)” yardımcı fiili getirilerek yapılır. Fiile “hemen hemen, az kalsın” anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesine çok yaklaşıldığı anlamı taşıdığı için buna “yaklaşma fiili” adı verilmiştir.

Örnek:

Yerdeki kardan düşeyazdım.
Geçen gün öleyazdım.

Sürerlik Bileşik Fiil

Fiil sonuna dur-, kal-, gel- fiillerinin eklenmesi ile oluşturulur. Fiiller arasına “e” veya “a” harflerinden biri gelir. Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.

Örnek:

Koltuğun üzerinde uyuyakalmış.
Bu gelenek nesilden nesile süregelmiş.

Yardımcı Fiille Oluşan Birleşik Fiiller

Bir isimle bir yardımcı fiilin birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Dilimizde en çok kullanılan yardımcı fiiller “et-, ol-, eyle-” yardımcı fiilleridir.

Örnek:

Adam, etrafındakilere sürekli emir buyuruyordu.
Mevla bize yardım eylesin.
Dili sade kullanarak sözü etkili kılmış.

Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

En az bir isim veya isim soylu sözcükle bir fiilin anlamca kaynaşmasıyla oluşturulan birleşik fiildir. Deyimlerimiz yapı bakımından anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir.

Örnek:

Onun söylediklerine artık kulak asmıyorum.
Masanın üzerindeki gazetelere göz gezdirdi.
Bunları söylemeye dilim varmıyor.

7. Sınıf Türkçe Konuları için tıklayınız