Bir düşünceyi, fikri, olguyu, işi, hareketi bir yargı halinde anlatan kelimeler topluluğuna cümle diyoruz. Cümlede anlam  konusu okul hayatımız boyunca her an karşımıza çıkacak soru konularından biridir. Temeli sağlam atıldığında çok güzel kavranabilecek bir konudur. Şimdi gelin birlikte konu temelimizi sağlam atalım.

Cümlede Anlam

• Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri
• Amaç-Sonuç Cümleleri
• Koşul-Sonuç (Şart-Sonuç) Cümleleri
• Karşılaştırma Cümleleri
• Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler
• Örtülü Anlam

Neden-Sonuç (Sebep-Sonuç) Cümleleri

Bir eylemin veya durumun gerçekleşmesinin nedenini ve bu nedene bağlı olarak ortaya çıkan sonuçları içinde barındıran cümlelerdir. Bu cümlelerin yüklemine “niçin?” , “neden?” soruları sorulduğunda bu sorular cevapsız kalmaz. Neden-sonuç cümleleri iki bölümden oluşur: Birinci bölüm neden (sebep), ikinci bölüm ise sonuç bildirir. Genellikle “için, -den, -diğinden, ile” gibi ekler ve edatlar kullanılır.

Örnek:

Kar yağdığından dışarı çıkamadım. (neden çıkamadım —> kar yağdığından)

Akşam olduğu için eve erken gelmelisin.(niçin gelmelisin —> akşam olduğu için)

Örnek soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “sebep – sonuç” anlamı vardır?

A) Eve akşam erken geldi.
B) Çok erken gittiği için tiyatronun kapısında bir süre beklemek zorunda kaldı.
C) Bundan sonra yapılacak olan işlerin listesini sen hazırlayacaksın.
D) Sabah kahvaltıyı erken hazırladık.

Amaç-Sonuç Cümleleri

Yargının gerçekleşmesi bir amaca bağlıdır. Amaç- sonuç cümlelerinde de sonuç bildiren bir yargıyla o sonucun hangi amaçla yapıldığını anlatan bir başka yargı bulunur. Bu cümlelerde amaç-sonuç ilişkisi genellikle “-mek / -mak için, -mek/-mak üzere, diye, amacıyla, için” sözcükleri ya da “-e , -a” ekiyle kurulur.

Örnek:

Yemek yapmak için malzeme aldı.  (Hangi amaçla malzeme aldı? —> yemek yapmak için)
Başarılı olmak için çok çalışıyor. (Hangi amaçla çok çalışıyor?—> başarılı olmak için)
Biz iyi olalım diye evden gitti. (Hangi amaçla gitti?—> iyi olalım diye)

Örnek soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “amaç-sonuç ” anlamı yoktur?

A) Otobüse binmek için durakta bekliyoruz.
B) Arkadaşlarıyla eve erken gitti.
C) Kilo vereyim diye spor yapıyor.
D) Çok çalıştığım için iyi not aldım.

Koşul-Sonuç (Şart-Sonuç) Cümleleri

Yargının gerçekleşmesi bir koşula bağlıdır. Bu tür cümlelerde birinci bölüm (yan yargı) koşul, ikinci bölüm ise o koşula bağlı olarak ortaya çıkan sonuçtur (temel yargı).  Türkçede koşul anlamı asıl olarak “-se” şart ekiyle sağlanır. “ise”, “-ince”, “-dikçe”, “mi”, “ama”, “üzere”, “yeter ki” ile de koşul anlamı sağlanabilir.

Örnek:

Buraya gelmedikçe onu affetmeyeceğim. (gelmek şartı koşulmuş)
Sen yeter ki iste biz senin için elimizden geleni yaparız. (istemek şart koşulmuş)
Telefonu oynayabilirsin ama istediğimde geri vereceksin.(geri vermek şart koşulmuş)
Ders çalışırsa ona hediye alırım.(ders çalışmak şart koşulmuş)

Örnek soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “koşul-sonuç” anlamı vardır?

A) Kapıyı kapatmak için ayağa kalktı.
B) Derse geç kaldığı için öğretmeninden özür diledi.
C) Sandalyeye onun sağlam olduğunu düşündüğün için atladın.
D) Otobüsle gelmese de trenle gelse.

Karşılaştırma Cümleleri

Birden fazla varlık, kavram ya da durumun herhangi bir açıdan karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik durumlar ifade edilebilir. Karşılaştırma cümlelerinde benzerlik veya farklılıklar “daha, en, gibi, kadar” vb. sözcükler kullanılarak ya da “-den/-dan, -ki(n)den” gibi ekler yardımıyla sağlanır.

Örnek:

Gördüğüm en iyi evdi. (Gördükleri ev arasında karşılaştırma yaparak en iyi olduğu sonucuna vardı.)

Karşılaştırma cümlelerinde her zaman karşılaştırılan varlıkların ya da durumların her ikisi de söylenmeyebilir.

Örnek:

Ekibimizin en uzun boylu oyuncusu sensin. (Ekibin diğer oyuncularıyla karşılaştırma yapılmış.)

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılaştırma söz konusu değildir?

A) Televizyon, gazeteden daha etkili bir yayındır.
B) Yeni şiirler eski şiirlere göre daha anlaşılır bir dille yazılıyor.
C) Hava bugün düne göre daha bulutlu.
D) Efendiliğiyle herkesin dikkatini çekiyor.

Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler

Söyleyenin kişisel görüşlerini, beğenilerini, duygularını vb. ifade eden anlatıma öznel anlatım denir. Öznel anlatımda kişi, cümleye kendi duygularını katar, yorum yapar. Bu tür yargılar “bence, bana göre” anlamı taşır.

Örnek:

Bizim oraların havasına doyum olmaz. (kişiye göre değişen  bence bana göre güzel anlamı taşımaktadır.)
Pop müzikte en iyisi o. (bana göre pop müzikte en iyisi o.)

“Kitap ve gazete yayımı işi bizim can davamızdır.” -R. N. Güntekin

Örnek soru:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde öznel anlatım söz konusudur?

A) Yazarımız, çok etkileyici bir anlatım gücüne sahiptir.
B) Hava kirliliğinin artmasıyla birçok bitki yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
C) Oyunda üç kadın, iki erkek oyuncu vardı.
D) Eser, dört bölüm halinde sinemaya uyarlanmış.

Söyleyenin kişisel duygu ve görüşlerini ifade etmeyen, genel geçer, herkese göre aynı olan, kişiden kişiye değişmeyen yargıların olduğu anlatıma nesnel anlatım denir. Nesnel yargılar araştırma sonucu ulaşılabilecek, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılardır.

Örnek:

2019 yılında ilk covid vakası görüldü. (herkesçe bilinen ispatlanabilen bir yargıdır.)
Yazar bu romanında yalnızlığı konu edinmiş.

Örnek soru:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde nesnel anlatım söz konusu değildir?

A) Hava kirliliğinin artmasıyla birçok bitki yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
B) Ankara Türkiye’nin başkentidir.
C) Bu sorunun da üstesinden geleceğine inanıyorum.
D) 2015 G20 zirvesi Antalya’da olmuştur.

Örtülü Anlam

Bir cümlenin ifade ettiği asıl yargı dışında, cümleden hareketle ulaşılabilen diğer anlamlara, bilgilere örtülü anlam adı verilir.

Örnek:

Bu kadar çalışkan değildi. (Daha önce çalışkan olmadığını şuan çalışkan olduğunu belirtiyor.)
Daha önce buradan geçmiştik.
Seninle karşılaşmamıştık.
Beni sadece o tanır.

7. Sınıf Türkçe Konuları için tıklayınız