7. Sınıf Canlılarda Üreme, Büyümü Ve Gelişimi Konu Anlatımı
İnsanda Üreme, Sperm, Yumurta, Zigot, Embriyo, Eşeysiz Üreme, Eşeyli Üreme, Büyüme ve Gelişme kavramlarının bolca karşımıza çıkacağı Canlılarda Üreme, Büyümü Ve Gelişimi konusunun detayları aşağıda yazımızda.
Canlılarda Üreme, Büyümü Ve Gelişimi
İnsanda Üreme, Büyüme ve Gelişme
İnsanda Üremeyi Sağlayan Yapı ve Organlar
Tüm canlılar gibi insanların da neslini devam ettirebilmesi üreme sayesindedir. İnsan eşeyli üremeyle çoğalır.
İnsan vücudunda üremenin gerçekleşmesini sağlayan yapı ve organlar vardır. Bu yapı ve organlarda üretilen üreme hücreleri ile üreme gerçekleşir. Dişilerde bulunan üreme hücresi yumurta, erkeklerde bulunan üreme hücresi ise sperm olarak adlandırılır.
Üreme bir canlının kendine benzer yeni bir canlı oluşturmasıdır. Üremenin gerçekleşmesi için yumurtanın çekirdeği ile spermin çekirdeğinin birleşmesi gerekir. Bu olaya döllenme adı verilir.
İnsanlarda ergenlikten itibaren üreme ana hücrelerinde meydana gelen mayoz bölünme ile üreme hücreleri oluşmaya başlar. Üreme hücreleri sayesinde anne ve babaya ait kalıtsal özellikler sonraki nesillere aktarılır.
Dişi Üreme Yapı ve Organları
1. Yumurtalık: Biri sağda diğeri solda olmak üzere iki adet yumurtalık bulunur. Dişi üreme hücresi olan yumurta, mayoz bölünme ile burada oluşur.
2. Yumurta Kanalı: Yumurtalıklarda oluşan yumurtayı döl yatağına taşıyan kanal şeklindeki yapıdır. Döllenme olayı burada gerçekleşir.
3. Döl Yatağı (rahim): Döllenmiş yumurta, gelişimini döl yatağında tamamlar.
4. Vajina (döl yolu): Döl yatağı ile dış ortam arasındaki bağlantıyı sağlayan esnek yapıdır. Gelişimini tamamlayan bebek buradan doğar.
Erkek Üreme Yapı ve Organları
1. Testis: Erkek bireyde iki testis bulunur. Erkek üreme hücresi olan sperm, mayoz bölünme ile testislerde üretilir.
2. Salgı bezleri: Spermin hareketini kolaylaştıran salgının üretildiği yapıdır.
3. Sperm kanalı: Spermi testislerden penise taşıyan kanaldır.
4. Penis: Spermin ve idrarın erkek vücudundan dışarı çıkmasını sağlar.
Üreme organlarında üretilen sperm ve yumurtanın birleşmesi, yani döllenme, dişi bireyin yumurta kanalında gerçekleşir. Üreme hücrelerinin birleşmesi sonucu zigot oluşur.
Zigotun art arda mitoz bölünmeler geçirerek gelişmesi sonucu embriyo oluşur. Embriyo döl yatağına tutunarak gelişir ve ikinci aydan sonra fetüs adını alır. Yaklaşık kırk hafta sonra bebek dünyaya gelir.
Bitki ve Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme
Üreme
Canlıların neslini devam ettirebilmek için kendine benzer yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir. Her canlının dünyaya gelme şekli birbirinden farklıdır. Bir tohumun çimlenmesi, bir yumurtadan çıkan canlının gözlerini dünyaya açması, anne karnında gelişimini tamamladıktan sonra canlının dünyaya gelmesi veya ana canlıdan
ayrılan bir parçadan yeni bir canlı oluşması şeklinde olabilir. Canlılarda üreme eşeysiz ve eşeyli olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Eşeysiz Üreme
Bir canlının üreme hücreleri olmaksızın kendisiyle aynı kalıtsal yapıda birey oluşturmasına eşeysiz üreme denir. Bölünerek, tomurcuklanarak, rejenerasyonla ve vejetatif üreme olmak üzere dört farklı eşeysiz üreme çeşidi vardır.
Bölünerek Üreme: Belirli bir büyüklüğe ulaşan canlının enine veya boyuna bölünerek birbirinin tıpa tıp aynısı olan iki yavru canlı oluşturmasıdır. Bakteri, mavi-yeşil alg (su yosunu), amip, öglena (kamçılı hayvan), paramesyum (terliksi hayvan) gibi canlılarda görülür.
Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlının vücudunda küçük bir çıkıntı (tomurcuk) oluşur. Oluşan tomurcuk gelişi-
mini tamamlayarak yeni bir canlı meydana getirir. Oluşan canlı ana canlıdan ayrılarak yaşamını sürdürür ya da ana canlıya yapışık kalarak ana canlı ile birlikte yaşar. Bu üreme şekli bira mayası, denizanası, sünger, hidra (sölenter), mercan gibi canlılarda görülür.
Rejenerasyonla Üreme: Canlıdan kopan parçanın kendini tamamlayarak yeni bir yavru birey meydana getirme-
sidir. Denizyıldızı, toprak solucanı, yassı solucan (planarya) gibi canlılarda rejenerasyon ile üreme görülür. Kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi rejenerasyonla üremeye örnek değildir. Sadece yenilenme olayıdır.
Vejetatif Üreme: Bazı bitkilerden kopan veya kesilen kök, gövde, dal, yaprak gibi kısımların köklendirilerek yeni bir bitkinin oluşturulmasıdır. Asma, gül, kavak, söğüt dalından veya kökünden; çilek ve zambağın gövdesinden; Afrika menekşesi ve gözyaşı bitkisinin yaprağından yeni bir bitki oluşturulur.
Eşeyli Üreme
Hayvanlarda iki farklı üreme hücresi (sperm ve yumurta) bulunur. Üreme hücrelerine eşey hücreleri de denebilir. Eşey hücreleri (üreme hücreleri) ile meydana gelen üremeye eşeyli üreme denir. Sperm hücresi ile yumurta hücresinin çekirdeğinin birleşmesi olayına döllenme denir. Döllenme sonucunda oluşan hücreye zigot adı verilir.
Tohumla çoğalma, yumurta ile çoğalma ve doğurarak çoğalma gelişmiş canlılarda görülen eşeyli çoğalma şekilleridir.
Kuş, balık, böcek, kurbağa ve sürüngenler yumurta ile; insanlar ve diğer memeliler doğurarak çoğalır. Yumurtayla çoğalan hayvanların yavruları yumurtanın içinde, doğurarak çoğalan hayvanların yavruları anne karnında gelişir. Eşeyli üreme sonucu oluşan yavrular arasında çeşitlilik bulunur. Çeşitlilik sayesinde daha güçlü ve dayanıklı bireyler oluşur.
Başkalaşım
Kurbağa, kelebek, ipek böceği gibi bazı canlıların yumurtadan çıktıktan sonra yapısal değişikliklere uğrayarak ana canlıya benzer hâle gelmesine başkalaşım adı verilir. Bu tür canlıların yumurtasında yeterli besin bulunmadığından yavru canlı gelişimini tamamlayamadan dışarı çıkar, sonrasında bazı yapısal değişiklikler geçirerek ana canlıya benzer hâle gelir.
Bitkilerde Büyüme ve Gelişme
Bitkiler, çiçekli ve çiçeksiz olmak üzere iki grupta incelenir. Çiçekli bir bitkide üreme organı çiçektir. Bir çiçekte dıştan içe doğru çanak yapraklar, taç yapraklar, erkek organ ve dişi organ bulunur. Yapraklar ve organlar çiçek sapının bitimindeki çiçek tablasının üzerindedir.
Çiçek Sapı: Çiçeği bitkinin gövdesine ve dalına bağlamakla görevli kısımdır.
Çiçek Tablası: Çiçeğin diğer kısımlarını üzerinde taşıyan yapıdır.
Çanak Yaprak: Çiçeğin en dışında bulunan yeşil renkli yapraklardır. Tomurcuk hâlindeyken çiçeği dış etkenlerden korur. Ayrıca fotosentez yaparak besin üretir.
Taç Yaprak: Çiçeğin renkli, kokulu ve güzel görünen kısmıdır. Bu özelliğiyle pek çok böcek, kuş, sinek ve insanın ilgisini çiçek üzerine çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.
Erkek Organ: Sapçık ve başçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Sapçığın görevi başçığı taşımaktır. Başçık, polenlerin (çiçek tozları) üretildiği kısımdır. Bitkilerde erkek üreme hücresine polen (çiçek tozu) denir.
Dişi Organ: Dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalık olmak üzere üç kısımdan oluşur. Dişicik tepesi yapışkan bir yapıda olup polenlerin dişi üreme organına yerleştiği ilk kısımdır. Dişicik borusu polenlerin dişicik tepesinden yumurtalığa doğru taşındığı borudur. Yumurtalıkta ise tohum taslağı bulunur. Tohum taslağının içinde dişi üreme
hücresi olan yumurta üretilir. Tohum taslağı yumurtalığın içinde tohumun oluştuğu yapıdır.
Çiçekli Bitkilerde Tozlaşma ve Döllenme
Erkek organın başçığındaki polenlerin (çiçek tozlarının) su, rüzgâr, kuş, böcek ve insan aracılığı ile dişi organın dişicik tepesine taşınması olayına tozlaşma denir.
Çiçek, kokusu ve rengârenk taç yaprakları ile böceklerin ilgisini çeker; böcekler de çiçeğin üzerine konduğunda polen keselerinin çatlamasını sağlar. Ayrıca dağılan polenleri üzerinde taşıyarak bu polenlerin dişicik tepesine ulaşmasını sağlar.
Dişiciğin tepesine yerleşen polenlerin içindeki erkek üreme hücreleri, dişicik borusu yardımıyla yumurtalığa inerek burada bulunan yumurta hücresi ile birleşir. Bu olaya döllenme denir ve bunun sonucunda zigot oluşur.
Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Embriyo ve embriyonun çimlenerek yeni bitkiyi oluşturması sırasında kullanacağı besin, tohum kabuğuyla sarılarak tohumu oluşturur. Tohum, çimlenme için uygun şartlar oluşuncaya ka-
dar uyku hâlindedir. Yumurtalığın döllenmeden sonra geçirdiği değişimler ile oluşan, tohumun etrafındaki etli ve sulu kısım ise meyvedir.
Hayvanlarda Büyüme ve Gelişme
Doğada yaşayan ve hücreden meydana gelen tüm canlıların büyüme, gelişme, üreme ve ölmesini içine alan sürece hayat döngüsü denir. Hayat döngüsü üreme ile başlar.
Hayvanların hayat döngüleri birbirinden farklıdır. Bazıları bir yumurtadan çıkarak dünyaya gelirken bazıları da anne karnında gelişimini tamamladıktan sonra dünyaya gelir.
Hayvanlar omurgalı ve omurgasız olmak üzere iki temel grupta incelenir.
Omurgalı canlılar olan balık, kurbağa, kuş, sürüngenler ve memeliler eşeyli üremeyle çoğalır. Omurgalı hayvanlar yavrusunu dünyaya getirme şekillerine göre farklılık gösterir. Bazı canlılar yavrusunu yumurtlayarak, bazıları da doğurarak dünyaya getirir.
Denizyıldızı, hidra ve mercan gibi omurgasız hayvanlar ise eşeysiz üremeyle çoğalır.
Tavuk, ördek, deve kuşu gibi kuş türleri; timsah, yılan, balık gibi omurgalı canlılar; arı, kelebek, karınca gibi bazı omurgasız canlılar yavrusunu yumurtlayarak dünyaya getirir.
Bitki ve Hayvanlarda Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler
Anne karnında başlayıp yetişkin bir birey olana kadar devam eden boy ve kütle artışına büyüme denir. Büyümenin yanında fiziksel, duygusal, sosyal ve kültürel değişiklikleri de içine alan sürece gelişme denir.
Hayvanlarda büyüme ve gelişmeye etki eden faktörler şunlardır:
1. Yeterli ve dengeli beslenme
2. Anne ve babadan aktarılan genler
3. Salgılanan çeşitli hormonlar
4. Yaşam koşulları ve iklim şartları
5. Çevreye uyum kabiliyeti (adaptasyon)
Tohumdaki embriyonun uygun şartlarda bitkinin kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarını oluşturmaya başlamasına çimlenme denir. Çimlenme için uygun şartlar yeterli miktarda su (nem), oksijen (hava) ve uygun sıcaklıktır. Bir bitkinin yapısına yeni maddeler eklenerek boy ve kütle gibi özelliklerini artırmasına büyüme denir. Bitkilerde büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörler şunlardır: su (nem), oksijen (hava), sıcaklık, ışık ve karbondioksit.
