6. Sınıf Dolaşım Sistemi Konu Anlatımı
Kalp, damar ve kan grupları gibi konuları kapsayan Dolaşım Sistemi konusunu sizler için hazırladık.
Dolaşım Sistemi
Canlılık için gerekli besin ve oksijenin tüm hücrelere taşınmasını, metabolik faaliyetler sonucu ortaya çıkan zararlı maddelerin ve karbondioksitin hücrelerden uzaklaştırılmasını sağlayan sisteme dolaşım sistemi denir.
Kalp
Göğüs boşluğunda iki akciğer arasında hafif sola eğik olarak yerleşmiştir.
İnsanda bulunan kalp 4 odacıktan oluşmaktadır. Kulakçık adını verdiğimiz toplardamardan kan toplayan yapılar, topladıkları kanı karıncık adındaki kalp bölmesine iletir. Karıncıklar atardamarlar aracılığıyla kanları ilgili organlara ulaştırır.
Kalp, üstte iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört odacıktan oluşur. Sol kulakçık ve sol karıncıkta temiz kan (oksijence zengin kan), sağ kulakçık ve sağ karıncıkta ise kirli kan (karbondiositçe zengin kan) bulunur. Kulakçıklar ile karıncıklar arasında ve atardamarların karıncıktan çıktığı noktalarda kapakçıklar bulunur.
Kulakçık ve karıncıkları birbirinden ayıran kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar kanın kalp içinde tek yönlü akmasını sağlar. Sağ kulakçıkta sağ karıncık arasında üçlü kapakçık (triküspit) sol kulakçık ve sol karıncıkarasında ise ikili kapakçık (biküspit, mitral) bulunur. Bu kapakçıklar, karıncıklar kasıldığında kapanır, kulakçıklar kasıldığında açılır.
Kalp, dıştan içe doğru perikard, miyokard ve endokard olarak isimlendirilen üç katlı bir yapıdan oluşmuştur.
Perikard: Kalbin dışını saran bağ dokudan oluşan çift katlı zardır. Arasında sürtünmeyi azaltan sıvı bulunur.
Miyokard: Miyokard tabakası asıl kaslı kısımdır, istemsiz çalışır. Bu tabakanın kalın olduğu yerler daha güçlüdür. Bu yüzden karıncıklarda kalın, kulakçıklarda incedir. Aynı zamanda bu tabakada kalbin kendisini besleyen kroner damarlar bulunur. Kroner damarlar tıkanırsa kalp krizi gerçekleşir.
Endokard: Tek sıralı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Bu tabaka kalbin iç yüzeyini örter. Aşınmayı önleyen kaygan bir yapı oluşturur. Kanın akışını kolaylaştırır. Kan damarları bulunmaz.
Kalbimiz Nasıl Çalışır?
Kalbin çalışması otonom sinir sisteminin kontrolü altındadır. Kalp kası kasılıp-gevşeme hareketi yapar. Kalp kasının gevşemesi ile odacıklar kan ile dolar. , kalp kasının kasılmasıyla da odacıklar içindeki kan pompalanır.
Kulakçıklar aynı anda kasılırken sağda bulunan kirli kan temizlenmek üzere akciğere giderken , solda bulunan temiz kan vücuda dağılır. Gevşemiş olan karıncıklara sağ kulakçıktan ve akciğerden gelen kan dolar.
Kalbin ritmik kasılma ve gevşemesinin atardamarlarda hissedilmesine nabız denir. Nabız, kalp atış sayısını verir.
Kalp kaslarının kasılmasında S.A. (sinoatrial düğüm), A.V (atrioventrikülerdüğüm) ve his demetleri rol oynar.
Kalbin kasılıp gevşemesi sırasında kanın atardamar duvarına yaptığı basınca tansiyon adı verilir.
Büyük tansiyon; karıncıkların kasılması sırasında kanın atardamar duvarına yaptığı basınçtır.
Küçük tansiyon; karıncıkların gevşemesi anında kanın atardamar duvarına yaptığı basınçtır.
Sağlıklı bir insanda dinlenme hâlinde büyük tansiyon 120 mm Hg, küçük tansiyon ise 80 mm Hg basıncındadır.
Kalbin Çalışmasında ve Yavaşlamasındaki Etkenler Nelerdir?
Çalışmasını Hızlandıran Faktörler
– Kandaki CO2 miktarının artması veya CO2 seviyesine bağlı olarak ph düşmesi.
– Adrenalin hormonu
– Sempatik sinirler
– Trioksin hormonu
– Kafein ve nikotin gibi uyarıcı maddeler
– Bazı ilaçlar
Çalışmasını Yavaşlatan Faktörler
– Parasempatik sinir (vagus siniri) uyarısı ile salgılanan asetil kolin.
– Vücut ısısının azalması
– Ortam sıcaklığının belirli oranda artışı.
– Ca++ gibi minerallerin eksikliği.
Damarlar
İnsanda atardamar, toplardamar ve kılcal damar olmak üzere üç çeşit damar vardır.
Atardamar
Kalpteki kanı diğer organlara taşıyan damarlardır. Kanın akış yönü kalpten vücuda doğrudur. Akciğer atardamarı hariç vücuttaki tüm atardamarlar oksijence zengin kan (temiz kan) taşır. Akciğer atardamarı ise kalpteki kirli kanı ( CO2 yoğunluğu fazla kanı) temizlenmesi için akciğere götürür.
Atardamarlar, kan götürdüğü organa göre isimlendirilirler. Lifli bağ doku, elastik lif içeren düz kas ve tek sıralı yassı epitel doku olmak üzere 3 kısımdan oluşur.
Yapısındaki elastik lifler sayesinde patlamadan yüksek kan basıncına dayanır.
Toplardamar
Kanı kalbe toplayan damarlara toplar damar denir. Akciğer ve plasenta toplar damarı hariç bütün toplar damarlar kirli kan taşır. Atar damardaki gibi 3 tabakaya sahiptir.
Toplar damarlardaki kan basıncı çok düşük olduğundan tek yönlü kapakçıklar bulunur. Basınç düşük olduğu için elastik lifler bulunmamaktadır.
Kılcal damar
Genellikle atardamarlar ile toplardamarlar arasında bulunur. Tek katlı yassı epitel dokudan (endotel) oluşur.
Kan ile doku sıvısı arasında madde alışverişini sağlar. Toplam çap alanı (toplam yüzeyi) en geniş olmasından dolayı kan akış hızı en yavaş olan damarlardır.
Kan
Yetişkin bir insanda ortalama 5 litre kan bulunur. Kanın %55’ini plazma, %45’ini ise kan hücreleri oluşturur.
Plazma
Kan dokunun sıvı olan ara maddesine plazma denir. Plazma, içinde bulunan çözünmüş proteinlerden dolayı sarı renktedir.
Kan plazmasının yaklaşık %90’ı su, %7’si protein (albumin, globülin, fibrinojen), geri kalan kısmı hormon, antikor, vitamin, amino asit, karbonhidrat, yağ,üre, ürik asit, enzim (sindirim enzimi hariç) gibi organik maddelerle sodyum, klor, magnezyum, bikarbonat gibi iyonlardan oluşur.
Kan proteinleri, kanın pıhtılaşması gibi bazı olayların gerçekleşmesinde rol oynarlar. Yapısında; albumin, globulin, fibrinojen ve protrombin gibi kan proteinleri vardır.
Kan Hücreleri
Kanın yaklaşık %45’ini oluşturur. İçerisinde alyuvar (eritrosit), akyuvar (lökosit) ve kan pulcukları (trombositler) bulunur.
Alyuvarlar: Oksijen ve karbondioksit taşıyan içerisinde hemoglobin pigmenti bulunan kan hücresidir. Kanda en çok bulunan kan hücresidir. Hemoglobinin içindeki demir sayesinde kana kırmızı rengini verir.
İnsanlarda olgun alyuvar hücreleri çekirdeksizdir. Bu sayede daha çok gaz taşınabilir. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça oksijen basıncı düşer, nefes almanın güçleşmemesi için kandaki alyuvar sayısı artar.
Alyuvarlar kırmızı kemik iliğinde üretilir. Ömürleri 120 gündür. Ömrü biten alyuvarlar karaciğer veya dalakta parçalanır.
Trombositler: Kemik iliğindeki büyük hücrelerin parçalanmasıyla oluşur, renksiz ve çekirdeksizdir. 1mm (küp) kanda 150 bin – 400 bin kadar bulunur. Kanın pıhtılaşmasını sağlar. Yaklaşık bir hafta olan ömürlerini tamamladıklarında karaciğer veya dalakta parçalanır.
Akyuvarlar: Savunma hücreleridir. Vücutta enfeksiyon olduğunda akyuvar sayısı artar. Kemik iliği ve lenf bezlerinde üretilen akyuvarların çekirdekleri ve organelleri bulunur. Yalancı ayaklar oluşturarak aktif yer değiştirebilir.
Akyuvarlar granüllü ve granülsüz olmak üzere ikiye ayrılır.
Granüllü Akyuvar
– Sitoplazmalarında granül adı verilen tanecikler bulunur.
– Çekirdekleri boğumludur.
– Kemik iliğinde üretilir.
– Nötrofil, eozinofil, bazofil olmak üzere üçe ayrılır.
Granülsüz Akyuvar
– Sitoplâzmalarında tanecik bulunmaz.
– Çekirdekleri büyük ve yuvarlaktır.
– Kemik iliğinde üretildikten sonra dalak, lenf düğümleri ve timüs gibi organlarda aktif hale gelir
– Monosit ve lenfosit olarak ikiye ayrılır.
Kan Dolaşımı
Kanın vücuttaki dolaşımı büyük ve küçük kan dolaşımı olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Küçük kan dolaşımı (akciğer dolaşımı): Kalp ile akciğer arasındaki kan dolaşımıdır. Kalpteki oksijence fakir kanın akciğer atardamarı ile sağ karıncıktan çıkıp akciğerlere giderek oksijence zenginleştikten sonra akciğer toplardamarıyla sol kulakçığa dönmesidir.
Büyük Kan Dolaşımı: Amacı oksijen yönünden zengin kanın vücuttaki hedef hücrelere gönderilmesidir. Kalbin sol kulakçığına gelen oksijence zengin kan sol karıncığa geçer. Sol karıncıktaki kanın aort atardamarı ile kalpten çıkıp, hedef hücreye veya dokuya ulaştıktan sonra, oksijence fakirleşerek ana toplardamarlar ile kalbin sağ kulakçığına döner.
