6. Sınıf Deyimler ve Atasözleri Konu Anlatımı
6. sınıf Türkçe dersi kapsamında, öğrencilerin dilimizin bu önemli yapı taşlarını tanımaları ve doğru kullanmaları hedeflenir. Bu bölümde deyim ve atasözlerinin anlamlarını keşfedecek, günlük hayattaki kullanım alanlarını örneklerle inceleyeceğiz. Bu sayede hem dil becerilerimizi geliştirecek hem de kültürümüze daha yakından tanıklık edeceğiz. Hazırsanız, sözcüklerin büyülü dünyasına birlikte adım atalım!
Deyimler ve Atasözleri
Deyim nedir?
Bir olayın, durumun ya da bir kavramın daha etkileyici anlatılabilmesi amacıyla birden fazla sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan kalıplaşmış sözlerdir.
Örnek:
“İkinci defa düğünümüzden bahsettim, biraz daha sabret Sara, dedi. Çoğu gitti, azı kaldı.” Aka Gündüz
(yapılmakta olan işin en önemli, en güç bölümü bitti, az ve önemsiz bölümü kaldı` anlamında kullanılan bir söz)
“O böyle kimseyi kırmak istemedikçe, kimseye olmaz demeye yüzü tutmadıkça ne kadar istemese çevresi onu kıracak, üzecekti.” Necati Cumalı
(haklı da olsa karşısındakini kıracak bir davranışta bulunmaktan çekinmek.)
Deyimlerin Özellikleri
-Deyimler, anonimdir yani söyleyeni belli olmayan sözlerdir.
-Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden deyimi oluşturan sözcüklerin yerine bu sözcüklerin eş anlamlıları ya da yakın anlamlıları getirilemez, sözcüklerin yerleri değiştirilemez.
-Deyimler ders vermez yalnızca durum bildirir.
-Deyimler mastar hâlindedir ancak zamana ve şahsa göre çekimlenebilir.
-Deyimler genellikle söz öbeği şeklindendir ancak az da olsa cümle şeklinde olan deyimler de vardır.
Örnek Soru-1:
- Har vurup harman savurmak
- Ekmeğini taştan çıkarmak
- Açık ağız aç kalmaz
- Burnunun dikine gitmek
Yukarıdaki deyimlerden hangi ikisi aynı anlamda kullanılmaktadır?
A) I-II B) II-III C) III-IV D) I-IV
Örnek Soru-2:
“Daha önceden bir konu ile ilgili anlaşarak aynı şeyi söylemek” anlamına gelen deyim aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ağız birliği etmek
B) Ağzından kaçırmak
C) Ağız değiştirmek
D) Ağız aramak
Atasözü nedir?
Atalarımızın uzun deneyimleri sonucunda ortaya çıkan genel kural, bilgece düşünce ya da öğüt içeren kalıplaşmış sözlerdir. Atasözlerinde bir ulusun düşünceleri, yaşayışları, inanışları, gelenekleri görülür.
Örnek:
Damlaya damlaya göl olur.
(‘azar azar olagelen şeyler birikerek önemli bir niceliğe ulaşacağı için küçümsenmemelidir’ anlamında kullanılan bir söz.
Atasözlerinin Özellikleri
-Atasözleri söyleyeni belli olmayan halkın ortak malı olarak kabul edilmektedir.
-Kalıplaşmış sözcüklerdir. Bu yüzden atasözüne oluşturan sözcüğün yerine başka sözcük getirilemez sözcüklerin sıralamasında değişiklikler yapılamaz.
-Atasözlerinin mecaz ve gerçek anlam söyleşi mümkündür. Atasözlerinin bazıları aynı ya da yakın anlam bildirir.
-Atasözlerinin bazıları zıt anlamlı kullanımı mümkündür.
-Atasözleri topluma öğüt verir.
Örnek Soru-1:
“Bazı atasözleri anlam olarak birbirinin zıttıdır.” Aşağıdaki atasözlerinden hangisi “ Dost kara günde belli olur” atasözü ile anlam olarak zıttır?
A) Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim.
B) Büyük lokma ye büyük söz söyleme.
C) Kara haber tez duyulur.
D) Düşenin dostu olmaz.
Örnek Soru-2:
“Söz gümüşse sükut altındır
Masal okuyor bilmiyor o zırdeli
Rüzgar eken fırtına biçer
Kendi düşen ağlamaz yarim.”
Yukarıdaki şarkı sözünün hangi dizesinde deyim ya da atasözü kullanılmamıştır ?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
