6. Sınıf Destek ve Hareket Sistemi Konu Anlatımı
6. sınıf Fen Bilgisi dersinde, destek ve hareket sistemini tanıyacak ve bu sistemin bileşenlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. İskeletin yapısı, kemiklerin özellikleri ve kasların işlevleri hakkında bilgi sahibi olacak; ayrıca, bu sistemin sağlığımız üzerindeki önemini de keşfedeceğiz. Vücudumuzun nasıl çalıştığını anlamak, sağlıklı yaşam alışkanlıkları geliştirmemize yardımcı olur.
Destek ve Hareket Sistemi
İskelet Sistemi
Kemikler, kıkırdak ve eklemler ile birlikte vücudun dik durmasını ve hareketini sağlayan bütüne iskelet sistemi denir.
İskelet;
– Vücudun dik durmasını sağlar.
– İç organları dış etkilerden korur.
– Kan hücreleri üretir.
– Kalsiyum ve fosfor gibi mineralleri depolar.
– İç organlara ve kaslara tutunma yüzeyi sağlar.
– Vücuda genel şeklini verir.
– Kasların yardımıyla vücudun hareket etmesini sağlar.
Kemikler
Gelişimini tamamlamış bir insanın iskeletinde ortalama 206 tane kemik bulur. Bu kemikler yapıları ve şekillerine göre 3 grupta incelenir;
- Kısa kemikler
- Uzun kemikler
- Yassı kemikler
Uzun kemikler: Kol ve bacaklarda bulunan, uzunluğu kalınlığından fazla olan, silindir şeklindeki kemiklerdir.Uç kısımlarındaki şişkin bölgelere baş, iki baş kısım arasındaki bölgeye ise gövde adı verilir. Baş kısımlarının dışı sert kemik doku, içi süngerimsi kemik doku yapısındadır. Süngerimsi kemik dokunun içindeki boşluklarda kan hücrelerinin üretildiği kırmızı kemik iliği bulunur.
Gövdede sert kemik doku bulunur. Gövdenin ortasındaki boşlukta ise sarı kemik iliği yer alır. Uzun kemiğin baş kısmı ile gövdesi arasında, kemiğin boyuna uzamasını sağlayan kıkırdak doku yapısında epifiz plağı denilen büyüme bölgesi bulunur. Bu kıkırdak yapı 19-23 yaşından sonra kemikleşir ve kemiğin boyuna uzaması durur. İnsanlarda boydaki uzamanın sınırlı olmasının nedeni budur.
Kısa Kemikler: Omurgada, el ve ayak bileklerinde bulunur. Sarı ilik kanalı bulunmaz. Yaklaşık olarak eni boyu ve kalınlığı eşit olan kemiklerdir.
Yassı Kemikler: Göğüs, kafatası, kürek ve kaburga kemiklerinden ibarettir. Yassı kemiklerde sarı ilik kanalı bulunmaz. Bu tip kemiklerde süngerimsi kemik dokusu sıkı kemik dokusundan fazladır. Eni ve boyu fazla kalınlığı çok az olan kemiklerdir.
Yassı ve kısa kemiklerin süngerimsi dokuları içinde uzun kemiklerin baş kısmında olduğu gibi alyuvarların yapımını sağlayan kırmızı kemik iliği bulunur.
Eklemler
Vücudun hareketini sağlayan yapılardır. Kemiklerin birleşim yerlerinde bulunur. 3 çeşit eklem vardır.
Bunlar;
- Oynar eklemler
- Oynamaz eklemler
- Yarı oynar eklemler
Oynar eklemler: Vücudun dönebilmesini, esneyebilmesini ve bükülmesini sağlayan eklemlerdir. Oynar eklemlerin bağlı bulunduğu kemiklerin ara kısımları eklem sıvısı ile doludur. Kol ve bacaklar, çene kemiği arasında yer alan eklemler bir ekleme örnektir.
Yarı oynar eklemler: Hareket yeteneği sınırlı olan, az hareket edebilen eklem türüdür. Omurgayı oluşturan omur kemikleri arasında omur eklemleri bulunur. Bu eklem yarı oynar ekleme örnektir. Öne doğru eğilme, esneme
hareketlerini sağlar.
Oynamaz eklemler: Hareket yeteneği olmayan, sıkı sıkıya bağlanmış kemiklerde yer alan eklemlerdir. Kafatası bu eklem türüne örnektir.
Kas sistemi
Kas sistemi canlıya hareket yeteneği sağlayan sistemdir. Kas sistemi omurgalılarda sinir sisteminin kontrolü altında olmasına rağmen bazı kaslar (örneğin kalp kası) tamamen otonom çalışabilir.
Kaslarda hücreler arası madde bulunmaz. Kas hücresinin sitoplazmasına sarkoplazma, hücre zarına ise sarkolemma denir. Kas hücrelerinin endoplazmik retikulumuna da sarkoplazmik retikulum adı verilir, mitokondrilerine sarkozom denir. Kas hücreleri yüksek enerjiye ihtiyaç duyduklarından çok sayıda mitokondrileri vardır.
Sarkoplazmada kasılmayı sağlayan miyofibril olarak adlandırılan telcikler vardır. Miyofibriller, aktomiyozin denilen aktin ve miyozin proteinlerinden oluşur.
Vücudumuzda üç çeşit kas bulunmaktadır. Bunlar; çizgili kas (ya da iskelet kası), düz kas, kalp kasıdır.
Çizgili Kas: Silindir şeklinde uzun hücrelerden oluşur. Kas hücrelerine kas lifi denir. Hücreler arası zarları eridiğinden dolayı çizgili kas lifleri çok çekirdeklidir. Çekirdekler hücre zarının hemen altında bulunur. Miyofibriller, düzenli aralıklarla açık ve koyu olarak enine bantlaşmalar gösterir.
Somatik sinir sistemi kontrolünde çalışır. Yani istemli çalışır. Düz kaslara göre daha hızlı çalışır, çabuk yorulur. Oksijen yetersizliğinde laktik asit fermantasyonu ile ATP üretirler.
Düz Kas: Düz kaslar Otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilir. İstemsiz yapılan hareketlerin gerçekleşmesini sağlar. Bağırsak, mide, atardamar, toplardamar gibi organların yapısında bulunur. Sadece oksijenli solunum yaparlar. Miyoglobin içermezler. Kreatin fosfat metabolizmasını kullanmazlar. DNA replikasyonu yapmazlar. Depo şeker olarak glikojen sentezlemezler.
Kalp Kası: Kalbin yapısında yer alır. Silindirik hücreleri dallanma gösterir. Kalp kası hücreleri genellikle tek çekirdeklidir ve çok miktarda mitokondri içerir. Miyozin ve aktin filamentlerin düzenli diziliminden dolayı kalp kası hücreleri mikroskop altında çizgili görünür. Bu hücreler, çizgili olmaları nedeniyle iskelet kası hücrelerine benzer, hızlı kasılır.
İstemsiz çalışmaları nedeniyle düz kas hücrelerine benzerlik gösterir. Çalışmaları otonom sinir sistemi tarafından düzenlenir. Kalp kası hücreleri otonom sinir sistemi tarafından impuls almadan da kasılıp gevşeyebilir.
Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı
Kasların çalışması için fosfor ve kalsiyum minerallerine ihtiyaç vardır.
Kaslar protein yapıda olduğundan proteinlerden alınacak minerallere ihtiyaç duyarlar.
Özellikle de gelişme döneminde süt ve süt ürünleri, et, sebze bol bol tüketilmelidir.
Egzersiz yaparak iskelet ve kas sisteminin sağlığı için önemlidir.
Duruş biçiminin doğru olması, eğilip kalkarken dizlerimizi kırarak hareket etmek ve otururken 90°Iik pozisyonda olmak destek ve hareket sisteminin sağlığını korur.
Dengeli beslenme ve düzenli egzersiz sağlıklı bir iskelet sisteminin ön koşuludur.
