5. Sınıf Üretim, Dağıtım ve Tüketim Konu Anlatımı
5. sınıf konu anlatımları. 5. sınıf Üretim, Dağıtım ve Tüketim Konu Anlatımı. 5. sınıf sosyal Bilgiler, 5. sınıf sosyal Bilgiler konu anlatımı, 5. sınıf Üretim, Dağıtım ve Tüketim Konu Anlatımı işte yazımızda.
Üretim, Dağıtım ve Tüketim
- Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler
- Ekonomi Ve Sosyal Hayat
- Üretim, Dağıtım Ve Tüketim Ağı
- Bilinçli Tüketici
Çevremizdeki Ekonomik Faaliyetler
Hayatımızı sürdürebilmemiz için gerekli olan ve temel ihtiyaçlarımız olan ürünlerin bizlere sunulmasına kadar geçirdiği uzun bir süreç sonrasında gerçekleşir. Bunlar;
Üretim: İnsanların temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla beslenme, giyim, sağlık amaçlı gibi ürünlerin elde edilmesidir.
Dağıtım: Üretimi yapılan ürünlerin ihtiyacı olan tüketicilere ulaşım araçları ile taşınarak ulaştırılmasıdır.
Tüketim: Tüketicilere ulaştırılan ürünlerin satışa sunulması, tüketilmesi veya kullanılmasıdır.
Ekonomik Faaliyetler
Tarım, Hayvancılık, Sanayi, Ticaret, Turizm, Madencilik, Ormancılık, Hizmet sektörü
Bir yerdeki ekonomik faaliyetleri o yerin; coğrafi yapısı, yer altı ve yer üstü kaynakları, iklim özellikleri, yeryüzü
şekilleri, ulaşım yolları, su kaynakları ve nüfusun dağılışı etkiler.
TARIM: Toprağın ekilmesi ve işlenmesi yoluyla topraktan faydalanma işlerinin tümüne tarım denir.
Ülkemizdeki toprakların önemli bir kısmı tarım yapmaya elverişlidir. İklimin ılıman, yeryüzü şekillerinin sade ve su kaynaklarının fazla olduğu yerler tarımsal faaliyetler için daha uygundur.
Tarım ürünlerinin yetişme koşulları ve özellikleri farklılık göstermektedir. Bu nedenle ülkemizin çeşitli yerlerinde birbirinden farklı tarım ürünleri yetiştirilmektedir.
– Gaziantep, Şanlıurfa ve çevresi (Güneydoğu Anadolu Bölgesi) yaz aylarında az yağış aldığı için kuraktır. Bu nedenle kuraklığa dayanıklı kırmızı mercimek ve Antep fıstığı üretimi buralarda yaygındır.
– Güney Doğu Anadolu Projesi’nin (GAP) devreye girmesi su sorununu en aza indirmiştir. Sulama sorununun olmadığı Şanlıurfa ve çevresinde pamuk, mısır ve pirinç üretimi yapılabilmektedir.
– Karadeniz kıyıları (Karadeniz Bölgesi) her mevsim yağış alan bir iklim özelliğine sahiptir. Bu nedenle Giresun, Ordu, Trabzon, Rize ve çevresinde kıyılarında yağış ve neme fazla ihtiyaç duyan çay, fındık ve mısır üretimi yaygındır.
– Akdeniz ve Ege kıyılarındaki verimli ovalarda yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise ılık ve yağışlı geçer. Bu nedenle Antalya, Muğla, Mersin, İzmir ve çevresinde kıyılarında pamuk, zeytin, turunçgiller (limon, portakal, mandalina) ve
üzüm üretimi yapılır.
– Ülkemizin iç kesimlerindeki Konya, Ankara, Niğde, Karaman ve çevresinde (İç Anadolu Bölgesi) yağış yetersiz olduğundan su ihtiyacı fazla olan tarım ürünlerini yetiştirmek zordur. Bu iller ve çevresindeki geniş ova ve platolarda
buğday, arpa ve şeker pancarı üretimi yaygındır.
– Ülkemizin doğusu (Doğu Anadolu Bölgesi) iklim ve yeryüzü şekilleri genel olarak tarıma uygun değildir. Bu durum tarım faaliyetlerinin yapılmasını zorlaştırmaktadır. Ekimi yapılan buğday, arpa gibi ürünlerin olgunlaşması
uzun sürmektedir. Malatya, Elazığ ve civarında kayısı üretimi yapılmaktadır.
– Ülkemizde yükseltinin en az olduğu yer Marmara Denizi çevresidir (Marmara Bölgesi). Ergene, Balıkesir ve Bursa ovalarında tarım yoğunlaşmıştır. Buralarda ayçiçeği, zeytin, pirinç, sebze ve meyve tarımı yapılmaktadır.
HAYVANCILIK: Hayvanların yetiştirilmesine, bakılmasına ve hayvanlardan elde edilen ürünlerin pazarlanmasına hayvancılık denir.
– Hayvanlardan et, süt ve yumurta elde edilerek insanların beslenme ihtiyaçları karşılanır. Hayvancılık, insanların beslenmesinin yanı sıra dokuma ve deri sanayisine ham madde sağlayan ekonomik bir faaliyettir.
– İklim, yeryüzü şekilleri ve bitki örtüsü gibi coğrafi özelliklere bağlı olarak ülkemizin değişik yerlerinde hayvancılık faaliyetleri yapılır. Erzurum-Kars yöresinde yaz yağışları fazla olduğu için otlak alanlar(meralar) geniştir. Bu durum büyükbaş hayvancılığın bu çevrede gelişmesini sağlamıştır.
Karasal iklimin etkisiyle bozkır bitki örtüsünün yaygın olduğu Konya, Ankara ve çevresinde küçükbaş hayvancılık gelişmiştir.
– Nüfusun fazla olduğu İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir gibi şehirlerin çevresinde kümes hayvancılığı önemli bir ekonomik faaliyettir.
– Bursa ve çevresinde ipek böcekçiliği yapılır. İpek böceği, dut yapraklarını yiyerek beslenir ve ipeği koza hâline getirir. Toplanan bu kozalar yünlü dokuma sanayisinde kullanılır.
– Yeryüzü şekillerinin engebeli olduğu dağlık kesimlerde bitki çeşitliliği fazla olduğu için arıcılık faaliyetleri gelişme göstermiştir. Muğla, Ordu, Erzurum, Rize, Erzincan, Kars ve Hakkâri arıcılığın ön planda olduğu şehirlerdir.
– Ülkemizin denizlerinde, tatlı su göllerinde ve akarsularında balıkçılık yapılmaktadır.
SANAYİ: İnsanların ham maddeleri, işlenmiş veya yarı işlenmiş ürün hâline getirmek için yaptıkları faaliyetlerin tümüne sanayi denir.
İklim özellikleri, yeryüzü şekilleri ve ulaşım ağı bir yerde sanayi faaliyetlerinin yapılmasında belirleyici özelliklerdir.
– Yeryüzü şekillerinin sade, iklim koşullarının ılıman ve ulaşım ağının gelişmiş olduğu yerler sanayi tesisi kurmak için uygundur. İstanbul, Bursa, İzmir, Adana, Gaziantep sanayinin geliştiği illerimizden bazılarıdır.
– Bunun yanında yeryüzü şekillerinin dağlık ve engebeli, iklim özelliklerinin sert, ulaşım ağının yeterli olmadığı yerlerde sanayi tesisi kurmak oldukça zordur. Muş, Hakkâri, Ardahan, Gümüşhane, Sinop sanayinin yeterince gelişmediği illerimiz arasındadır.
Sanayi Faaliyetlerinden Bazı Örnekler
– Madenlerden, mutfak gereçleri, beyaz eşya, teknolojik aletler gibi birçok ürün yapılır.
– Tarım ürünlerinden bisküvi, makarna, şeker, reçel vb. gıda ürünleri elde edilir.
– Toprak kullanılarak seramik, çimento, kiremit, tuğla, saksı, testi, çömlek ve cam gibi ürünler üretilir.
– Bitkiler ilaç ve baharat yapımında, kozmetik ürünlerin elde edilmesinde kullanılır.
TİCARET: Kâr elde etmek amacıyla yapılan alım satım işlemine ticaret denir. Tarım, hayvancılık, sanayi, ormancılık ve madencilik faaliyetleri sonucu üretilen ürünler öncelikle ülkemizde yaşayan insanların ihtiyacı için kullanılır.
İhtiyacımızdan fazla üretilen ürünler ülke dışına satılarak kazanç sağlanır. Ülkemizde üretilmeyen veya üretildiği hâlde ihtiyacımızı karşılamayan ürünler ise yurt dışından satın alınır. Sanayi faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı İstanbul, İzmir, Kocaeli, Mersin, Ankara, Bursa gibi şehirlerimizde ticaret de gelişmiştir.
İhracat: Bir ülkenin başka bir ülkeye mal satmasına ihracat denir. (dış satım)
İthalat: Bir ülkenin başka bir ülkeden mal almasına ithalat denir.(dış alım)
TURİZM: İnsanların yaşadıkları yerden ayrılarak başka yerlere kısa süreli geziler yapmasına ve bu gezilerin oluşturduğu faaliyetlerin bütününe turizm denir.
– Eğlenmek, dinlenmek, doğal güzellikleri ve tarihî mekânları görmek amacıyla yurt içinde ve yurt dışında gezintiye çıkan insanlara ise turist denir. Turistlerin gittikleri yerlerde kaldıkları otel ve tatil köyü gibi yerlere turistik tesis adı
verilir.
Günümüzde turizm faaliyetlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte turistik tesis sayısında artış yaşanmıştır. İnsanların gittikleri yerlerde kalacağı yer sayısındaki artış eğitim, spor, kongre ve sağlık amaçlı turizmin de yaygınlaşmasına katkı sağlamıştır.
– Yazları uzun ve güneşli geçen, Akdeniz ikliminin etkisi altında olan kıyı kesimler deniz turizminin merkezi hâline gelmiştir. Antalya (Alanya, Manavgat, Kemer), Muğla (Bodrum, Fethiye, Marmaris), İzmir (Çeşme) gibi..
– Yeryüzü şekillerinin dağlık ve engebeli olduğu alanlar kış turizminin yapılması için uygundur. Bursa (Uludağ), Erzurum (Palandöken), Bolu (Kartalkaya) illeri buna örnektir
Turizm, ülke ekonomisine önemli katkılar sağlar. Bu yüzden bacasız sanayi olarak adlandırılır.
Dünyanın çeşitli yerlerindeki insanlar dinlenmek, eğlenmek, doğal ve tarihî güzellikleri görmek amacıyla ülkemize gelmektedir. Turistler ülkemizde kaldıkları süre içinde ihtiyaçlarını karşılarken alışveriş yapar ve ülkemize döviz bırakırlar.
Ülkeye döviz girişi ekonominin gelişmesine katkı sağlar. Turizmin ülkeye bir başka katkısı da insanlara iş imkânı sağlamasıdır.
MADENCİLİK: Yer kabuğunda çok uzun yıllar boyunca oluşan ve ekonomik değeri olan minerallere maden adı verilir.
Madenlerin araştırılması, çıkarılması ve işletilmesiyle ilgili teknik ve yöntemlerin tümüne madencilik denir.
Madenler sanayide kullanılan doğal ham maddelerdir. Ülkemiz maden bakımından
oldukça zengindir.
Bor madeni: Balıkesir, Bursa, Kütahya ve Eskişehir çevresinde çıkarılır. Bor, roket ve jet yakıtı yapımında, deterjan, porselen, cam, ilaç ve kimya sanayisinde kullanılır. Ekonomik değeri yüksek olan bor, dünyada en fazla ülkemizde
bulunmaktadır.
Boksit: Seydişehir (Konya) ve Akseki’de (Antalya) çıkarılan alüminyum çok hafif, işlenmesi kolay ve yumuşak bir madendir. Alüminyum uçak ve otomobil sanayisinde kullanılır.
Krom: Guleman (Elazığ), Fethiye, Köyceğiz (Muğla), Acıpayam (Denizli), Eskişehir, Orhaneli (Bursa) başta olmak üzere ülkemizin birçok yerinde çıkarılan krom, paslanmaz özelliği olan sert bir madendir. Krom, paslanmaz çelik tencere üretiminde ve otomobil parçalarının yapımında kullanılır.
Madenleri yer altında bulunduğu şekliyle kullanmak mümkün değildir. Yer altından çıkarılan madenler fabrikalarda işlenerek kullanıma hazır hâle getirilir.
Demir, Divriği ve Hekimhan çevresinde çıkarılır, demir madeni, demir çelik fabrikalarında işlenir. Ülkemizde Karabük’te, İskenderun’da, İzmir’de ve Karadeniz Ereğli’de demir çelik fabrikası vardır.
Bakır, Küre (Kastamonu), Murgul(Artvin) ve Maden (Elazığ)’de çıkarılan bakır madeni, Murgul, Samsun ve Elazığ’da bulunan bakır işletmelerinde işlenir.
Linyit kömürü ve doğal gaz, termik santrallerde elektrik enerjisi elde etmek amacıyla kullanılır.
ORMANCILIK: İnsanların orman ürünlerine ve hizmetlerine olan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yaptıkları faaliyetlerin tümüne ormancılık denir.
– Ülkemiz orman yetiştirmek için genel olarak uygun şartlara sahiptir. Bir yerdeki orman varlığını belirleyici temel etken yağıştır. Yağışın yetersiz olduğu yerlerde orman alanları da sınırlıdır.
– Ülkemizdeki ormanların önemli bir kısmı Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında bulunur. Ülkemizin iç kısımlarında ise yeterli orman yoktur. Ormanlardaki ağaçlar kâğıt, kereste ve mobilya yapımında kullanılır. Ormancılık faaliyeti insanlara iş imkânı sağlar. İnsanlar da bu alanda çalışarak geçimlerini sağlar.
HİZMET SEKTÖRÜ: Herhangi bir şey üretilmeden sadece insanlara hizmet edilen ekonomik faaliyetlere denir.(Memur, polis, öğretmen, doktor, bankacılık vb.) Sanayi ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte hizmet sektörü ülke ekonomisinde önemli bir konuma gelmiştir. Eğitim, sağlık, ulaşım, bankacılık gibi faaliyet alanları hizmet sektörü içinde yer alır.
– Sanayinin gelişmesiyle birlikte insanlar sanayi tesislerinin yoğun olduğu şehir merkezlerine göç etmeye başladılar. Bunun sonucunda şehir merkezlerinde yaşayan insan sayısı arttı. İnsanların çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması için yeni iş alanları ortaya çıktı. Sağlık, eğitim, ulaşım ve bankacılık alanında insanlar iş bularak çalışmaya başladı ve bu alanlarda kazandıklarıyla diğer ihtiyaçlarını karşıladı.
– İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Samsun, Kayseri, Konya, Bursa, Antalya, Adana gibi şehirler hizmet sektörünün gelişme gösterdiği önemli şehirlerimizden bazılarıdır.
Ekonomi ve Sosyal Hayat
İnsanlar geçimlerini sağlamak ve ihtiyaçlarını karşılamak için ekonomik faaliyetler yaparlar.
Ekonomik faaliyetler insanların sosyal hayatlarını etkilemektedir. Bir çevrede yapılan ekonomik faaliyetler değiştiğinde insanların sosyal yaşamlarında da değişiklikler gözlenir.
– Ülkemizde sanayi gelişmeden önce temel ekonomik faaliyetler, tarım ve hayvancılıktı. Tarımsal faaliyetlerde insan gücüne duyulan ihtiyaç fazlaydı. Büyük evlerde geniş aile şeklinde bir yaşam söz konusu idi. İnsanların sosyal hayatları buna göre şekilleniyordu. İnsanlar ihtiyaçlarının büyük bir kısmını kendileri karşılamaktaydı. Toprağı işleyerek tarım ürünleri, hayvancılık yaparak et ve süt ürünleri elde etmekteydi. İnsanlar düğün, kına gecesi ve sünnet gibi sosyal aktivitelerini evlerinin önünde yapardı. Ailelerinden gördükleri kültürel değerleri korumaya özen gösterirlerdi. İnsanlar arasında yardımlaşma ve dayanışma oldukça güçlüydü. Günümüzde de tarım ve hayvancılığın yoğun olarak yapıldığı yerlerde benzer durumlar görülebilmektedir.
– Sanayinin gelişmesiyle birlikte insanlar geçimlerini sağlamak amacıyla sanayi tesislerinin çok olduğu şehirlere göç etmeye, farklı iş kollarında çalışmaya başladılar. Bu süreci şehirlerde hizmet sektörünün gelişmesi takip etti. Eğitim, sağlık, ulaşım ve bankacılık alanındaki gelişmeler insanların sosyal yaşamlarında değişikliğe neden oldu. İnsanlar kazandıkları para ile konut satın alarak veya kiralayarak barınma ihtiyacını karşıladı. Manav, market ve pazar
yerlerinden beslenme ihtiyaçlarını giderdi. Sinema, tiyatro, spor, gezi, eğlence gibi kültürel etkinlikler insanların sosyal hayatlarının bir parçası hâline geldi.
Üretim, Dağıtım Ve Tüketim Ağı
Ülkemizin bazı yerlerinde sanayi, bazı yerlerinde ormancılık, bazı yerlerinde ise hayvancılık ekonomik faaliyet olarak yaygındır. Bu ekonomik faaliyetler sonucunda çeşitli mallar üretilir.
Ekonomide insanların ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak amacıyla alınıp satılan, somut varlıklara mal denir. Örneğin; araba, telefon, ev, ayakkabı, elbise, oyuncak, gözlük, salça, su, ekmek gibi ürünler birer maldır.
Ekonomik faaliyetler sonucunda yeni bir mal elde edilmesine üretim denir. Pamuktan kıyafet elde edilmesi, keresteden mobilya üretilmesi ineklerden süt elde edilmesi üretim faaliyetlerine örnektir.
Üreticiler tarafından elde edilen malların, üretildiği yerden tüketiciler tarafından satın alınacağı yere çeşitli araçlarla taşınmasına dağıtım denir. Fabrikalarda üretilen salça, bisküvi, peynir gibi ürünlerin kamyonlarla marketlere taşınması, tarlada yetiştirilen sebze ve meyvelerin toplanarak araçlarla pazar yerlerine getirilmesi dağıtım faaliyetine örnektir.
Üretilen malların ihtiyacı olan insanlar tarafından satın alınması ve kullanılıp harcanmasına tüketim denir. Satışa sunulan kıyafet, deterjan, elektronik eşya ve ilaç gibi malların tüketiciler tarafından satın alınması ve kullanılıp harcanması tüketime örnektir.
– Bir malın üretimi, dağıtımı ve tüketimi birbirini tamamlayan unsurlardır. Örneğin, şeker pancarı çiftçiler tarafından tarlalarda yetiştirilir.
– Hasat mevsiminde toplanan şeker pancarlarından fabrikalarda şeker üretilir.
– Paketlenmiş şekerler, çeşitli araçlarla tüketim yerlerine (alışveriş merkezi, zahireci, bakkal, süpermarket vb.) getirilir. Şekere ihtiyacı olan insanlar da bu tüketim yerlerinden şekeri satın alır.
– Şeker pancarı tarımı yapan çiftçiler ve şeker üreten fabrikalar olmasaydı insanlar şeker ihtiyacını karşılayamazdı.
Bilinçli Tüketici
Herhangi bir malı satın alarak kullanan, para karşılığı hizmetlerden yararlanan kişilere tüketici adı verilir. Kırtasiyeden kalem alan öğrenci, otelde konaklayan turist, otobüsle seyahat eden yolcu, marketten elma alan kişi birer tüketicidir.
Herhangi bir mal veya hizmeti satın alan kişinin yasal olarak sahip olduğu haklara tüketici hakları denir.
– Tüketiciler satın aldıkları ürünlerle ilgili olumsuz bir durumla karşılaşabilirler.
– Tüketici haklarını bilmek yaşanabilecek olumsuzluklar karşısında nasıl bir yol izlememiz gerektiği konusunda bize yardımcı olacaktır.
– Ülkemizde tüketici haklarını korumak için Tüketiciyi Koruma Kanunu çıkarılmıştır. Tüketicilerin karşılaştığı sorunlar bu kanuna göre çözüme kavuşturulur.
Taksitli Satışlar: Satıcının malın teslimini üstlendiği, tüketicinin ücreti kısım kısım ödediği satış türüdür.
– Tüketici, 7 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin taksitle satış sözleşmesinden cayma hakkına sahiptir
Ayıplı Mal ve Hizmet: Ambalajında, etiketinde veya kullanma kılavuzunda yer alan veya satıcı tarafından vaat edilen özelliklere aykırı olan, eksiklik içeren mal ve hizmetler ayıplı olarak kabul edilir. Bu durumda tüketici aşağıdaki haklardan birini kullanabilir:
– Malı satıcıya iade eder, mal için ödediği ücreti geri alır.
– Maldaki ayıp oranında satıcıdan indirim talep eder.
– Malın ücretsiz onarılmasını ister.
– Malın yenisiyle değiştirilmesini ister.
– Satıcı, tüketicinin talep ettiği haklardan birini yerine getirmekle yükümlüdür.
Kapıdan Satışlar: İş yeri ve fuar gibi satış mekânları dışında yapılan satışlardır. Tüketici, sözleşmeye kendi el yazısı ile sözleşme tarihini yazdıktan sonra sözleşmeyi imzalamalı ve bir nüshasını almalıdır. Mal veya hizmet tüketiciye sunulmalıdır.
Mesafeli Satış: İnternet ve telefon gibi iletişim araçlarıyla yapılan satışlar mesafeli satış olarak adlandırılır. Satıcı ve sağlayıcı siparişin kendisine ulaştığı andan itibaren siparişi 30 gün içinde yerine getirmelidir. Bu süre içinde sipariş yerine getirilmediği takdirde tüketici sözleşmeyi sonlandırabilir.
Tüketici 14 gün içinde gerekçe göstermeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir.
Garanti Belgesi: Üreticiler ürettikleri, ithalatçılar ithal ettikleri mallar için garanti belgesi düzenlemelidir. Garanti belgesinin onaylanarak tüketiciye verilmesi sorumluluğu, satıcıya aittir.
Garanti süresi, malın teslim alındığı tarihten itibaren en az iki yıldır. Garanti süresi içerisinde arızalanan mallar için satıcı ayıplı mallar kategorisinde belirtilen haklardan birini kullanabilir.
