Biyoloji ayt konu anlatımı, Biyoloji tyt konu anlatımı , Biyoloji yks konu anlatımı… Merhaba arkadaşlar sizlere bu yazımızda Mayoz ve Eşeyli Üreme hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi edinebilirsiniz..

Mayoz ve Eşeyli Üreme

• Mayoz Bölünme Nedir?
  Mayoz Bölünmenin Evreleri
• Eşeyli Üreme

Mayoz Bölünme Nedir

Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlıların eşey ana (üreme) hücrelerinde görülür. Mayoz bölünme sonucu genetik olarak birbirinden farklı 4 tane n kromozomlu üreme hücreleri oluşur. Üreme hücrelerine gamet denir. Gametler; sperm (erkek üreme hücresi) ve yumurta (dişi üreme hücresi) olmak üzere ikiye ayrılır.

– Mayoz bölünme interfaz aşamasının ardından iki bölünmenin meydana gelmesiyle oluşur.
– Mayozun birinci bölünmesine “mayoz 1”, ikinci bölünmesine ise “mayoz 2” adı verilir.
– Mayoz sonucunda dört tane haploit (n kromozomlu) hücre oluşur.
– Oluşan n kromozomlu hücreler farklılaşarak (örneğin spermlerde kuyruk gelişimi gözlemlenir) gamet hücrelerini oluşturur.
– Farklı eşeylerin gamet hücreleri birleşerek (döllenerek) mitoz bölünme özelliğine sahip yeni bir birey oluşturur.
– Mayoz bölünme her türde farklı zaman aralığında gözlemlenir.
– Mayoz bölünme sayesinde kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
– Eşey organlarına gonad denir. Genel olarak erkek eşey organına erbezi (testis), dişi eşey organına ise yumurtalık (ovaryum) denir.

Mayoz Bölünmenin Evreleri

MAYOZ I

Oluşacak hücrelerin ge dizilişi ve kromozom sayısı bakımdan değişikliğe uğraması bu bölünmede olur. Bölünme başlamadan önceki interfaz evresi mitozdaki gibi gerçekleşir.

Profaz I

DNA ipliklerinin kısalıp kalınlaşmaya başlaması ile başlar. Bu evre sınırları kesin olmayan 5 evreye ayrılıp incelenir. Bu evreler;

Leptoten: Kromozomların mikroskopla seçilebildikleri andan itibaren başlar. İki eş kromatit birbirine sarılı halde bulunur. Ayrıca kromatinler üzerinde kromomer denilen ve koyu boyanan bölgeler fark edilir.

Zigoten: Biri anneden diğeri babadan gelen ve birbirlerine benzeyen homolog kromozomlar yan yana gelerek eşleşmeye başlarlar.Bu eşleşme bir uçtan diğer uca doğru devam eder. Bu evrede her biri iki kromatit taşıyan iki kromozomun yan yana durmasıyla sanki canlı n sayıda kromozom taşıyormuş gibi görülür. Görülen bu yapıya tetrat denir.

Pakiten: Homolog kromozomların eşleşmesi tamamlanır ancak kromozomlar kısalmaya devam eder. Ayrıca bu evrede mitozdan farklı olarak tetratlar arasında genetik madde alışverişi olur. Buna krossing-over denir. Bu olay homolog kromozomların birbiri üzerine çakışan (kiyazma “chiasma”) kısmında gerçekleşir.

Diploten: Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır. Dört kromatit için iki sentromer vardır. Tetrat’taki homolog kromozomlar birbirinden ayrılmaya başlar. Ancak kiyazma bölgelerinde ayrılma olmaz ve kiyazmalar uca doğru kaymaya başlar.

Diakinez: Kromozomlar son halini alır. Çekirdekçik kaybolur. Çekirdek zarı parçalanır.

Metafaz I

Bu safha mitozdaki metazfazdan biraz farklıdır. Mitozda eşlenmiş kromozomlar bir sıra halinde, ekvator bölgesinde dizilirlerdi. Burada ise iki sıra halinde dizilirler. Homolog kromozomlar sıralanırken karşı karşıya gelirler.

Anafaz I

Bu safhada mitozda bölünmede olduğu gibi kromatid ayrılması olmaz. Mitozun anafazında kardeş kromotidler ayrılırdı. Burada ise homolog kromozomlar (eşlenmiş haliyle) biri bir hücreye, diğeri öbür hücreye gidecek şekilde ayrılır Yani homolog kromozom ayrılması gerçekleşir.

Mayoz bölünme sonucunda kalıtsal yapısı farklı hücrelerin oluşmasını sağlayan esas olay budur. Bir mayozda krossing-over olmasa da kalıtsal çeşitlilik sağlanır.

Telofaz I

Mitozdakinden farklı değildir. Çekirdek zarları ve çekirdekçik oluşarak, sitoplazma bölünür. Burada oluşan kik hücre haploid (n)dir. Çünkü başlangıçtaki hücrenin homolog kromozomlarından birer tanesinin bulundurur. Ancak kromozomlar eşlenmiş olduğu için iki kromadidli haldedir. Yani DNA miktarı olarak 2n denilebilir. Kısa süren Telofaz I den olarak Mayoz II başlar.

MAYOZ II

Profaz II

Birinci bölünmenin telofazı ile ikinci bölünme arasında bir dinlenme devresi olmadan çekirdek zarı parçalanır. Birinci iğ iplikçiklerinin doğrultusuna dik yeni iğ iplikçikleri oluşur.

Metafaz II

Her yavru hücrenin haploid (n) kromozomu ekvatoral düzlem üzerinde dizilir, cross over olmaz.

Anafaz II

Mayoz bölünmenin 2. bölümü olan Mayoz 2’nin 3. evresidir. Ara evre olarak da adlandırılır. Bu evre mitozdaki anafaz evresine benzer. Ancak, mitozdaki anafazda kardeş kromatitler düzenli bulunurken bu evrede düzensiz bulunurlar. Bu da Mayoz bölünmede genetik çeşitliliği sağlar.

Telofaz II

Kromozomların helezonları açılır, dolayısıyla görünmez olurlar. Çekirdek zarları oluşur sitoplazma bölünür. Böylece bir hücreden 4 tane haploid hücre meydana gelir.

‘Sitoplazma bölünmesi’

Hayvansal hücrelerde: Çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra sitoplazma ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşmuş olur.

Bitkisel hücrelerde: Oluşmuş olan iki çekirdekli hücrenin ortasında bir orta lamel (ara lamel) oluşur ve hücre duvarına kadar ulaşır. Dolayısıyla birbirine bitişik iki hücre oluşur.

Mayoz bölünme sonucunda n kromozomlu 4 hücre (gamet)oluşur.

Eşeyli Üreme

Farklı cins iki gametin birleşmesiyle yeni canlının meydana getirilmesine cinsiyetli üreme denir. Gamet, cinsiyet hücresi olarak tanımlanır.

– Dişi bireylerin üreme ana hücrelerinin mayoz bölünme ile oluşturduğu gametlere yumurta (n) denir.
– Erkek üreme ana hücrelerinin genellikle mayoz bölünme ile oluşturduğu gametlere sperm (n) denir.
– Dişi ve erkek gametin birleşmesi sonucu zigot oluşmasına döllenme adı verilir.
– Zigotun geçirdiği mitozlar sayesinde hücre sayısı artar ve yeni bir birey oluşturulur.

Hermafroditlik: Bir canlıda hem dişi hemde erkek üreme organlarının bulunmasıdır. Dişi organda yumurta,erkek organda sperm üretilir. Bazılarında oluşan yumurta hücresi ile oluşan sperm hücreleri döllenerek yeni canlılar meydana gelir.Kendi kendilerini döllemiş olurlar.(Planarya ve bazı birkiler) Bazıları ise üreme hücrelerini aynı zamanda oluşturmazlar.Böylece kendi kendilerini döllemezler.Bu olay kalıtsal çeşitliliğin artmasında etkili olur.(Halkalı solucan ve bazı bitkiler)

Bitkilerde Eşeyli Üreme

– Tohumsuz bitkilerde metagenez olayı görülür.
– Tohumlu bitkilerde ise üreme ana hücrelerinde mayoz bölünme görülür.Böylece üreme hücreleri oluşur.
– Açık tohumlu bitkilerde üreme yapısı kozalaktır.Kozalaklarda dişi ve erkek üreme yapısı bir arada bulunmaz.(Dişi ve erkek kozalak farklıdır.)
– Kapalı tohumlu bitkilerde üreme organı çicektir.Bazıları dişi çicek(Dişi ürme organı) ve erkek çiceği(Erkek ürme organı) bir arada bulundurabilirler:(Hermafrodit)Bazıları ise dişi ve erkek çiceği bir arada bulundurmazlar.
– Çicekte hangi organ bulunuyorsa ona göre ismini alır.(Dişi organ varsa dişi çicek erkek organ varsa erkek çicek.)
– Hermafrodit olan bitkiler kendi kendilerini döllemeyip dışardan gelen polenleri alabilirler.(Polen=Erkek üreme hücresi).Böylece kalıtsal çeşitlilik artmış olur.

İnsanlarda Eşeyli Üreme

– Erkek üreme ana hücresi olan testislerden ( 2n kromozumlu) spermler (n kromozumlu) oluşur.
– Dişi üreme ana hücresi olan yumurtalıktan ( 2n kromozumlu) yumurta (n kromozumlu) oluşur.
– Sperm ve yumurta dişi bireyin yumurta kanalında döllenir.Döllenen yumurta zigota dönüşür.Zigot yumurta kanalında birkaç gün bekledikten sonra döl yatağına(Rahim=uterus) geçer.Zigot burda embriyoya dönüşür ve gelişimini burda tamamlar.
– Zigot ve embriyo 2n kromozomludur.
– Eğer döllenme gerçekleşmezse yumurta kanalında bekleyen yumurta döl yatağına geçer.Bozulan yumurta vajinal kanamayla dışarı atılır.(Adet kanaması).Bu olay 28 günde bir tekrarlanır.

TYT Biyoloji Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.

AYT Biyoloji Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.