KPSS Ortaöğretim Temel Hak Ödevler Konu Anlatımı
KPSS Temel Hak Ödevler Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Vatandaşlık Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, Temel Hak Ödevler Konu Anlatımı, Temel Hak Ödevler Konu Anlatımı
Temel Hak Ödevler
Genel Hükümler
Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği
Anayasanın 12 maddesine göre herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.
Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması
Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar; anayasanın sözüne ve ruhuna, Demokratik Toplum düzeninin gereklerine, laik cumhuriyetin gereklerine, ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüyü Kullanılmaması
Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri devletin ülkesi ve milleti ile Bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Hiçbir anayasa hükmü, devlete veya kişilere tanınan Temel hak ve hürriyetlerin yok edilip sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı sağlayacak biçimde yorumlanamaz. Bu hükümlere karşı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak işlemler kanunla düzenlenir.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan Doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
Birinci fıkrada belirlenen durumlarda dahi;
• Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında,
• Kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz,
• Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz,
• Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez,
• Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
Bu 4 hak ve hürriyet sert çekirdek hak olarak da adlandırılır.
Yabancıların Durumu
Temel hak ve hürriyetler yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Anayasada 3 tür temel hak ve hürriyet vardır Bunlar; kişinin hak ve ödevleri sosyal ve ekonomik hak ve ödevler siyasi hak ve ödevlerdir.
Kişisel Haklar
1. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi manevi varlığı
Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulmaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbı deneylere tabi tutulamaz.
2. Zorla çalıştırma yasağı
Hiç kimse zorla çalıştıramaz. Ankara yasaktır. 3 kişi hürriyeti ve güvenliği herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
3. Kişi hürriyeti ve güvenliği
Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.
Şekil ve şartları kanunda gösterilen;
– Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi
– Mahkeme kararını veya kanun da öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması ve tutuklanması
– Bir küçüğün gözetim altına asla ve yetki verdiği önünde çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi
– Toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık duyabilecek bir kişinin müessesede tedavi, eğitim veya hastane için karnında belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi
4. Özel hayatın gizliliği ve korunması
Özel hayatın gizliliği herkes,
Özel hayatını ve aile hayatına saygı göstermesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatını gizliliğine dokunulamaz
Konut dokunulmazlığı
Kanunda yetkili kılınmış mercinin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin konutuna girilmez.
5. Haberleşme hürriyeti
Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
6. Yerleşme ve seyahat hürriyeti
Yerleşme hürriyeti,
– Suç işlemesini önlemek
– Sosyal ekonomik gelişmeyi sağlamak,
– Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi sağlamak,
– Kamu mallarını korumak gerekçesiyle sınırlandırılabilir.
Seyahat hürriyeti: Suç soruşturması ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlemesini önlemek nedeniyle sınırlandırılabilir.
7. Din ve vicdan hürriyeti
Herkes; vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.
8. Bilim ve sanat hürriyeti
Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma
hakkına sahiptir.
9. Basın ve yayınla ilgili hükümler
Basın hürriyeti: Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz. Yabancı yayınların ülkeye girmesi kanunla düzenlenebilir.
Süreli ve süresiz yayın hakkı: Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz.
Basın araçlarının korunması: Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.
10. Düşünce ve kanaat hürriyeti
Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebeple olursa olsun kimse düşüncelerini açıklamaya
zorlanamaz. Düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz, suçlanamaz.
11. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti
Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu madde, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
12. Düzeltme ve cevap hakkı
Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayımlar yapılması hâllerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
13. Mülkiyet hakkı
Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.
14. Hak arama hürriyeti
Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
15. Kanunî hâkim güvencesi
Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
16. Suç ve cezalara ilişkin esaslar
Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
17. İspat hakkı
Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir.
18. Dernek kurma hürriyeti
Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasıyla ilgili hükümler, şekil şart ve usuller kanunda gösterilir.
19. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler
1. Çalışma Hakkı ve Ödevi
Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet çalışanları korumak, hayat standartlarını yükselmek, çalışmayı desteklemek için her türlü tedbiri alır.
Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı;
– Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.
– Çalışma şartları; kadın, çocuk ve engelli vatandaşlar için özel olarak kanunlarla düzenlenmiştir.
– Ara dinlenme, hafta tatili, yıllık ücretli izin hakkı kanunla düzenlenir.
2. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi
– Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
– Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.
– İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır.
– Eğitim öğretim kurumlarında sadece eğitim öğretim, araştırma, inceleme faaliyetleri yürütülür. Bu faaliyetler hiçbir şekilde engellenemez.
– Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında
Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Okutulacak yabancı dillerle ilgili milletlerarası anlaşma hükümleri saklıdır.
3. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti
– Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahiptir.
– Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.
4. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları
– Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.
– Her çocuk korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına
açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. (2010 değişikliği)
– Devlet her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirler alır. (2010 değişikliği)
5. Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı
İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.
6. Grev Hakkı ve Lokavt
– Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması hâlinde işçiler grev hakkına sahiptirler.
– Greve katılmayanların iş yerinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından hiçbir şekilde engellenemez.
7. Ücrette Adalet Sağlanması
– Ücret emeğin karşılığıdır.
– Devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.
– Asgari ücret tespit edilirken ülkenin mali durumu ve çalışanların sosyal ve ekonomik ihtiyaçları, geçim şartları göz önünde bulundurulur.
8. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması
– Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.
– Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir.
9. Sosyal Güvenlik Hakkı
Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası uygulanabilir.
10. Sendika Kurma Hakkı
Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir.
Sendika kurmak ancak,
– Kamu düzeni,
– Millî güvenlik,
– Suç işlenmesini önlemek,
– Genel sağlık,
– Genel ahlak,
– Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebebiyle kanunla sınırlanabilir.
Siyasi Haklar ve Ödevler
1. Türk Vatandaşlığı
Madde 66 – Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.
2. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları
Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçimler ve halk oylaması serbest, eşit, gizli Tek dereceli, genel oy, açık sayım ve Döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla Kaan’ın, uygulanabilir tedbirleri belirler.
18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı Seçme ve halk oylamasına katılma haklarına sahiptir. Bu haftanın kullanılması kanunla düzenlenir.
Seçimlerde ol oy kullanamayacaklar şunlardır;
Silah altında bulunan er ve erbaşlar,
Askeri öğrenciler,
Taksitli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler.
3. siyasi partiler ile ilgili hükümler
Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma
Vatandaşlar, siyasi parti kurma üstüne göre partilere girme partilerden ayrılma haklarına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir.
Siyasi partiler demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
Siyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar ve anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler.
Siyasi partilere;
– Hakimler ve savcılar,
– Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri,
– Yaptıkları hizmet bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri,
– Silahlı kuvvetler mensupları,
– Yüksek öğretim öncesi öğrencileri üye olamazlar.
Kamu hizmetlerine girme hakkı
Hizmete girme her tür kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez.
Mal bildirimi: kamu hizmetine girenleri mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar bundan istisna edilemez.
Vatan hizmeti
Vatan hizmeti her Türk’ün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin silahlı kuvvetlerde veya Kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacak kanunla düzenlenir.
Vergi ödevi
Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünü adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasına sosyal amacıdır.
Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konu olur, değiştirilir veya kaldırılır.
Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleri ile oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi cumhurbaşkanına verilebilir.
Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı
Madde 74 – Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
– Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu gecikmeksizin, dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.
– Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.
– Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.
– Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.
u maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
