KPSS Ortaöğretim Anayasal Kavramlar Konu Anlatımı
KPSS Anayasal Kavramlar Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Vatandaşlık Konu Anlatımı, KPSS Konu Anlatımı, KPSS Ortaöğretim Konu Anlatımı, Anayasal Kavramlar Konu Anlatımı, Anayasal Kavramlar Konu Anlatımı
Anayasal Kavramlar
Anayasa
Devletin kuruluşu, temel teşkilatlanmasını, temel organlarının (yasama-yürütme-yargı) kuruluş ve işleyişi ile birbiri ile ilişkilerine ilişkin düzenleme yapan, temel hak ve hürriyetleri belirten ve bunları güvence altına alan, iktidarın yetkisini sınırlayan temel metinlerdir.
Anayasa Türleri
Yazılı anayasa: içinde olması gerekli olduğu düşünülen kuralların yetkili organ tarafından belli bir belgede ya da metinde toplanması sonucu oluşur.
Yazısız anayasa: toplum içinde uzun süre devamlı olarak tekrarlanan ve gelenekler sonucu oluşan anayasadır. Teamülü anayasa adı verilir nokta İngiliz ve İsrail anayasaları buna örnektir.
Yumuşak anayasa: Normal kanunlarla aynı şekilde ve organlarca değiştirilebilen, değiştirilmesine ilişkin özel koşullar aranmayan anayasadır.
Sert anayasa: normal kanunlarla aynı şekilde ve organlarca değiştirilemeyen, değiştirilmesinde daha zor şartların arandığı anayasadır.
Bir anayasamız sert anayasa olarak nitelendirilebilmesi için; değiştirilemeyecek maddeler bulundurması halk oylaması üslubuna yer vermesi değiştirilmesinde özel çoğunluk aranması anayasanın kabulünden sonra belli bir süre değiştirilmesinin yasaklanması belli durumlarda değiştirilmesinin yasaklanması hususları aranmalıdır.
Kazuistik anayasa: ayrıntılı düzenlemelere yer veren madde sayıları bakımından fazla ve maddeleri uzun olan anayasalardır.
Çerçeve anayasa: ayrıntılı düzenlemeleri olmayan temel hususlar düzenledikten sonra geriye kalan düzenlemeleri Kanunlara bırakan, kısa ve öz anayasalardır nokta
Devlet ve Devlet Şekilleri
Yapısına Göre Devlet Şekilleri
Tek Yapılı Devlet
Üniter Devlet: Devleti oluşturan unsurların birliğine ve tekliğine dayanır. Tek merkezden yönetilen, ülkenin her tarafında aynı hukuk kurallarının geçerli olduğu devlet şeklidir.
Bölgeli Devlet: Ülkenin ve milletin bölünmez tekliği içinde, bölgesel özerkliğin tanındığı devlet türüdür.
Birleşik Karma Devlet
Federal Devlet: Kendi iç yapılarında bağımsız, dışarıya karşı ise aynı hukuk kurallarına tabi olan birden fazla devletten oluşan devlet
Konfederal Devlet: Birden fazla devletin varlıklarını korumak şartıyla, özellikle savunma gibi belirli bir amaç çerçevesinde oluşturdukları topluluklardır.
Demokratik Devlet: Halkın devlet yönetimine katıldığı devlet türüdür.
Egemenliklere Göre Devlet Şekilleri
Monarşi: Egemenliğin tek bir kişiye ait olması
Oligarşi: Egemenliğin bir grup ya da zümre tarafından kullanıldığı devlet sistemidir.
Meşrutiyet: Hükümdarın yanında halkın da kısmen devlet yönetimine katılmasıdır.
Teokratik: Hukuk kurallarının din kurallarına göre oluşturulduğu ve din kurallarına göre yönetilen devlet şeklidir.
Cumhuriyet: Devlet yönetiminde millet iradesinin egemen olduğu ve yönetimin bir kişiye ya da zümreye bırakılmadığı devlet şeklidir.
Hükümet Sistemleri
Kuvvetler Birliği
Meclis Hükûmeti
▪ Yasama ve yürütme yetkileri yasamada toplanmıştır.
▪ Meclisin başkanı aynı zamanda hükûmetin de başkanıdır.
▪ Meclisin üzerinde bir güç yoktur.
▪ Bakanlar, hükûmet başkanı tarafından atanmazlar. Meclis tarafından teker teker seçilirler.
▪ Çift dereceli seçimler uygulanır. Halk delege seçer, delegeler de vekilleri seçer.
Monarşi: Yasama ve yürütme yetkilerinin yürütme organında tek bir kişide toplanmasıdır.
Diktatörlük: Yasama ve yürütme yetkilerinin yürütme organında tek bir kişide baskı ile toplanmasıdır.
Kuvvetler Ayrılığı
Parlamenter Sistem: Kuvvetler birbirinden yumuşak bir şekilde ayrılır. Yürütme yasamadan kaynaklıdır.
Yarı Başkanlık Sistemi: Devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşan yürütme organı iki başlıdır. Devlet başkanını halk seçer. Yarı başkanlık sisteminde kuvvetler birbirinden yumuşak bir şekilde ayrılır.
Başkanlık Sistemi: Kuvvetler birbirinden kesin ve katı bir biçimde ayrılmıştır. Yürütme tek kanatlıdır ve devlet başkanını halk seçer. Devlet başkanının siyasi partisiyle ilişiği kesilmez.
Demokrasi
Halk egemenliğini esas alan, iktidarın halk olmasını savunan anlayıştır.
Demokrasinin Temel Unsurları
• Eşitlik
• Özgürlük
• Millî Egemenlik
• Çoğulculuk
• Temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması
Demokrasi Araçları
Çoğunlukçuluk: İktidarda çoğunluğun söz sahibi olmasıdır.
Çoğulculuk: Farklı siyasi partiler tarafından farklı fikirlerle temsil.
Parlamento: Meclis.
1982 Anayasası’nın Genel Esasları İnkılap Kanunlarının Korunması
Parlamento, demokrasinin olmazsa olmaz koşulu olmamakla birlikte günümüzde, başta nüfusun artması sebebiyle karmaşanın yaşanmaması için araç olarak kullanılan kavramdır. Belli aralıklarla yapılan seçim: Seçimlerin demokrasi gereği belli aralıklarla yapılması
Seçim ilkeleri:
Serbest oy: Oyların baskı altında kalmadan özgürce kullanılması
Genel oy: Yaş ve sezginlik dışında herkesin oy kullanması
Seçimlerde oy kullanamayacak olanlar:
• Silah altında bulunan er-erbaşlar (uzman çavuş hariç)
• Askerî okul öğrencileri
• Taksirli suçlar hariç bir yıldan fazla hapis cezası alan hükümlüler.
Eşit oy: Herkesin hiçbir ayrım yapmadan tek bir oy hakkına sahip olmasıdır.
Gizli oy-Açık sayım: Oyların gizli kullanılarak sonuçların duyurulması. (1950’den beri)
Tek dereceli seçim: Seçmenlerin doğrudan temsilcileri seçmesi. (1946’dan beri)
Demokrasi Uygulama Şekilleri
Demokrasi, halkın yönetime katılmasıdır. Demokrasi şekillerini belirlerken halkın yönetime nasıl katıldığına bakmalıyız.
1) Doğrudan Demokrasi
• Halkın kendisini yönettiği, temsilcinin olmadığı demokrasi türüdür.
• Tüm kararlar aracısız insanların oyu ile alınır.
• Uygulanması çok mümkün olmayan bir modeldir.
2. Yarı Doğrudan Demokrasi
Halkın, kendi seçtiği temsilciler aracılığı ile bazen de kendilerinin yönetime katılmasıdır. Yarı doğrudan demokrasi, doğrudan ve yarı doğrudan demokrasinin karmasıdır.
Araçları:
Halkoyu (referandum): Parlamentoda kabul edilen kanunların halkın oyuna sunulması
Halk vetosu: Kabul edilen kanunların halk tarafından halkoyu ile yürürlükten kaldırılması
Halk girişimi: Halkın, hükûmeti, kanun çıkarması konusunda harekete geçirmesi
Temsilcilerin azli: Halkın temsilcileri görevden alması
3. Temsili Demokrasi
Egemenlik hakkının temsilciler vasıtasıyla kullanıldığı demokrasi türüdür.
Nisbi temsil: Partiler oyları oranında mecliste temsil edilirler.
Çoğunluk ilkesi: Yapılan genel seçimlerde en çok oy alan partinin iktidar olmasıdır.
Çoğulculuk ilkesi: Muhalefeti öneren ilkedir.
Koalisyon hükûmeti: Hükûmeti birden fazla partinin kurması
Azınlık hükûmeti: Başka partilerin hükûmette yer almayıp dışarıdan destek vermesi ile oluşan hükûmet.
İktidar ve İktidar Türleri
Devleti yönetebilme ve devlet gücünü kullanma yetkisine iktidar denir.
İktidar Türleri
Kurucu iktidar
Anayasayı değiştirme veya yeniden yapma gücüne sahip siyasal iktidardır.
Asil Kurucu İktidar: Yen bir anayasa yaparak yönetimi uygulayan siyasal iktidardır. Savaş, muhtıra, ihtilal, darbe gibi olaylar sonrasında görülür. 1921, 1961 ve 1982 anayasaları buna örnektir.
Tali Kurucu İktidar: Var olan bir anayasayı, yine o anayasada belirtilen usullere uygun olarak değiştirme iktidarıdır.
Kurulmuş İktidar
Anayasayı değiştirme gücü olmayan, yalnızca mevcut anayasaya göre devleti yöneten siyasal iktidardır.
