Harita Bilgisi Konu Anlatımı

Coğrafya ayt konu anlatımı, coğrafya tyt konu anlatımı , coğrafya yks konu anlatımı… Merhaba arkadaşlar sizlere bu yazımızda Harita Bilgisi hakkında bilgi vereceğiz. Yazımızı okuyarak bilgi edinebilirsiniz.

Harita Bilgisi

• Harita nedir?
• Haritayı Oluşturan Unsurlar
• Haritaların Sınıflandırılması
• Kullanım Alanlarına Göre Haritalar
• Projeksiyon Sistemleri
• Ölçek ve Hesaplamalar
• Haritalarda Hesaplamalar
• Haritalarda Alan Hesaplamaları
• Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemi
• İzohipsler

Harita nedir?

Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuş bakışı olarak fiziki ve beşeri olay ve özelliklerinin, istenilen ölçeğe göre küçültülerek, özel işaretlerle, bir düzlem üzerine çizilmiş grafik şekline harita denir.

– Kuş bakışı görünüm.
– Düzleme aktarım.
– Ölçekli olması.

Haritayı Oluşturan Unsurlar

Ölçek: Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, kesir ve çizgi ölçek olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Kesir Ölçek: Küçültme oranları kesirli sayılarla ifade edilir. 1/500.000, 1/2.000.000 gibi. Kesir ölçeklerde pay harita uzunluğunu payda ise çizimi yapılan yerin ne kadar küçüldüğünü göstermektedir.

2. Çizgi Ölçek: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar olduğu bir şerit üzerine işaretlenerek gösterilir. Çizgi ölçek kullanılarak harita üzerindeki iki nokta arası kuş uçuşu uzaklık bulunabilir.

Yön Oku: Haritalarda doğu, batı, kuzey ve güney gibi yönlerin bilinmesi önemlidir. Bu yönler enlem ve boylamlardan yararlanılarak bulunabilir. Enlem ve boylamların bulunmadığı haritalarda yön belirlemek için yön oku kullanılır.

Harita Anahtarı (Lejant): Harita üzerinde dağılışı gösterilen olayların tamamının harita üzerine yazılarak gösterilmesi zor olduğu için haritalarda bazı bilgiler sembollerle gösterilir. Bu sembollerin yer aldığı bölümü harita anahtarı (lejant) denir.

Haritaların Sınıflandırılması

Planlar: Ölçeği 1: 1.000 ile 1: 20.000 arasında olan haritalardır. Köy, kasaba ve şehir gibi yerleşim birimlerini
gösteren haritalardır.

Büyük Ölçekli Haritalar: 1:20.000 ile 1:200.000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır. Arazinin topografik
yapısını ve gerekli ayrıntıyı içerirler.

Orta Ölçekli Haritalar: 1:200.000 ile 1:500.000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır.

Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1:500.000 den daha küçük olan haritalardır.

Kullanım Alanlarına Göre Haritalar

Genel Haritalar: Dünyanın tümünün veya bir kısmının yüzeysel yapısını gösteren haritalardır. Aşağıda belirtilen 3
tipi içerirler.

Topografya Haritaları: Arazinin topografik yapısını gösteren, ölçeğin büyüklüğüne göre her türlü arazi
bilgilerini gösteren haritalardır

Fiziki Haritalar: Yeryüzünün fiziki yapısı, dağları, ovaları, platoları, akarsuları, gölleri v.b. unsurları gösteren haritalardır.

İdari (Siyasi) Haritalar: Ülke sınırlarını, ülke içerisinde eyaletlerin, illerin ve ilçelerin sınırlarını gösteren haritalardır.

Beşeri Haritalar: İnsanların dağılışı ve nüfus özelliklerini gösteren haritalardır.

Ekonomik Haritalar: Ekonomik faaliyetlerin (tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık, ticaret v.b) dağılımını gösteren haritalardır.

Projeksiyon Sistemleri

Harita çizimlerinde meydana gelen bozulmayı en aza indirmek amacıyla kullanılan harita çizim yöntemleridir. Her projeksiyonun bir odak  merkezi bulunmaktadır. Projeksiyon yöntemleri ele aldığı alana göre 3 kısıma ayrılır. Bu yöntemler;

Silindirik Projeksiyon 

Ekvator ve çevresinde ki alanların haritası çizilirken ortaya çıkabilecek şekil ve alan bozukluklarını en aza indirmek için kullanılan yöntemdir. Bu yöntemle çizilen haritalarda ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata oranı artar. Bu yöntem ile dünyanın tamamı gösterilebilir.

Uygulama yöntemi:
– Küre üzerinde ekvatorda kağıdın değdiği silindir oluşturacak kağıt sarılır.
– Küre üzerindeki şekiller kağıda yansıtılır.
– Şekil korunur ama alanda büyük bozulmalar meydana gelir.
– Bu çizim deniz ve hava haritaları için en uygun yöntemdir.

Konik Projeksiyon 

Orta enlem ve dünya haritası çizimlerinde kullanılan yöntemdir.Alan korunur ama şekilde bozulma meydana gelebilir.Ekvatora doğru gidildikçe bozulmalar artar.Dünyanın sadece yarısı gösterilebilir.

Uygulama Yöntemi:
– Çizim yapılacak alana koni şeklinde kağıt sarılır.
– Çizilecek alan kağıt üzerine yansıtılır.

Düzlem Projeksiyon

Dar alanlar, kutuplar ve büyük ölçekli haritalar bu yöntemle çizilir.Bozulmalar çok fazladır.En fazla bozulma dar alanlarda görülür. Dünyanın sadece yarısı çizilebilir. Bu yöntem ile çizilmiş olan haritalarda, kutuplardan ekvatora doğru gidildikçe bozulma oranı artar.

Uygulama yöntemi:
– Çizim yapılacak alana düzlem şeklinde kağıt bırakılır.
– Çizilecek alan bu kağıda yansıtılır.

Ölçek ve Hesaplamalar

Haritalarda Hesaplamalar

Uzunluk hesaplarını yapabilmek için uzunluk ölçüsü ile alt ve üst katlarının bilinmesi gerekir. Uzunluk ölçüsü birimleri metrenin alt ve üst katlarıdır. 10’ar 10’ar büyür ve 10’ar 10’ar küçülür.

Harita Uzunluğu: Gerçek Uzunluk/ Ölçek (Paydası)
Gerçek Uzunluk: Harita Uzunluğu /x Ölçek (Paydası)
Ölçek: Harita uzunluğu/ Gerçek Uzunluk

Örnek Soru: Bir haritada 12 cm olarak gösterilen iki merkez ara­sı uzaklık gerçekte 300 km olduğuna göre, bu hari­tanın ölçeği nedir?

Çözüm:
Ölçek = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Ölçek = 12 cm / 300 km buradaki km’yi cm’ye çevirmek için 5 tane 0 ekleriz.
Ölçek= 12 cm / 30.000.000 cm
Ölçek= 1/2.500.000 olarak bulunur.

Örnek Soru: Erzurum ile Kayseri kentleri arası kuş uçumu uzak­lık 500 km’dir. Bu iki kent arası 1/2.000.000 ölçekli bir haritada kaç cm olarak gösterilir?

Çözüm:
Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk / Ölçeğin Paydası
Harita Uzunluğu = 500 km / 2.000.000
Harita Uzunluğu = 500 km’yi cm’ye çevirmek için 5 tane 0 ekleriz.
Harita Uzunluğu = 50.000.000 / 2.000.000 bölme işleminde aşağıdaki ve yukarıdaki sıfırlar birbirini sadeleştirir. sonuç olarak 50 / 2 kalır. Bu da 25 cm’ye eşittir. Sonuç olarak cevap 25 cm’dir.

Haritalarda Alan Hesaplamaları

Alan hesaplarını yapabilmek için alan ölçüsü ile alt ve üst katlarının bilinmesi gerekir. Alan hesapları m2 ‘nin alt ve üst katlarıdır. 100’er i 00’er büyür ve 100’er 100’er küçülür.

Gerçek Alan Formülü
Gerçek Alan = Harita Alanı x (Ölçeğin Paydası)²

Harita Alanı Formülü
Harita Alanı = Gerçek Alan / (Ölçeğin Paydası)²

Ölçek Formülü
Ölçek Alanı= √(Harita Alanı/Gerçek Alan) 

Örnek Soru: 1 /500.000 ölçekli bir haritada 8cm2 olarak gösterilen bir gölün gerçek alanı kaç km2 dir?

Çözüm:
Gerçek Alan= Harita Alanı x (Ölçeğin Paydası)²
                       =8 cm² x (500000)²
                       =8 cm² x 2500000000000
                       =200 x 10¹⁰ cm²
                       =200 km² ( cm²  km² ‘ ye çevirmek için 10 sıfır atılır.)

Örnek Soru: Gerçekte 30 km2 olan bir alan 1 /400.000 ölçekli bir haritada kaç cm2 olarak gösterilir?

Çözüm:
Harita Alanı = Gerçek Alan / (Ölçeğin Paydası)²
= Gerçek Alan / (Ölçeğin Paydası)²
                        = 32 km² / (400000)²
                        = 32 km² / 160000000000
= 320000000000/160000000000 cm²
                        = 320000000000/160000000000 cm²
                        =2cm²

Örnek Soru:  Gerçekte 256 km² olan bir alan haritada 4 cm² ola­rak gösterildiğine göre haritanın ölçeği nedir?

Çözüm:
Ölçek Alanı= √(Harita Alanı/Gerçek Alan)
= √(4 cm²/256 km²)
= √(Harita Alanı/Gerçek Alan)
= 2/16
=1/8
= 1:800000

Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemi

1. Renklendirme Yöntemi

Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

2. Gölgelendirme Yöntemi

Haritanın bir köşesinden yer şekillerinin 45° eğimli bir ışıkla aydınlatıldığı düşünülerek ışık alan yerler boş bırakıhr. Gölgede kalan yerler ise gri veya kahverengi ile gösterilir.

3. Tarama Yöntemi

Bu yöntemle araziye ışığın belli bir açıdan geldiği kabul edilir. Işığın geldiği taraf aydınlık (açık gölge) diğer taraf karanlık (koyu gölge gösterilir.

4. Kabartma Yöntemi

Üç boyutlu haritalardır. Yer şekillerini gerçeğe uygun gösteren yöntemdir. Taşınması güç ve maliyetlidir.

5. İzohips Yöntemi

Deniz seviyesine göre aynı yükseltide bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrilere izohips, bu yöntemle yer şekillerinin gösterilmesine de izohips yöntemi denir.

İzohipsler

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrilere eş yükselti eğrisi (izohips) adı verilir. Günümüzde yeryüzü şekillerinin haritalarda gösterilmesinde en çok kullanılan ve en doğru sonucu veren yöntemdir.

İzohipslerin Özellikleri
– Aynı izohips eğrisi üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltisi eşittir.
– İzohipsler iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
– Her eğri kendisinden yüksek olan eğriyi çevreler. Dolayısıyla en dıştaki eğri en alçak yeri, en içteki eğri en yüksek yeri gösterir .
– Bir haritada bulunan izohipsler arasındaki fark her yerde eşittir.
– Kıyı çizgisinden 0 metre eğrisi geçmektedir.
– İzohipsler birbirini kesmezler. İzohipsleri kesen çizgiler akarsuları gösterir.
– Akarsuyun her iki tarafındaki izohipslerin yükseltisi eşittir.
– Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yüksel­tisi eşittir.
– İzohipslerin sıklaştığı yerde eğim fazla,
– Akarsuyun akış hızı ve aşındırması fazla,
– Kıta sahanlığı dardır.
– İzohips aralığı haritanın ölçeğine göre değişir. Ör­neğin büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı az (10-20 m gibi), küçük ölçekli haritalarda ise fazladır. (500-1000 metre gibi).
– İzohipslerin nokta halini aldığı yerler dağ dorukla­rıdır.
– Çukur alanlar çukurluk istikametinde ok işareti konarak gösterilir.

İzohips Haritalarında Yer Şekillerinin Gösterilmesi

Tepe (Zirve, Doruk): Dağ, tepe gibi bir yer şeklinin en yüksek noktasıdır. Burada bir nokta (.) veya küçük bir daire bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.

Kapalı Çukur (Çanak): Çevresine göre alçakta bulunan alanlara kapalı çukur denir. İçeriye dönük ok işaretleri ile gösterilir.

Vadi: İzohipslerin zirveye doğru “Ʌ” şeklini aldıkları yerdir.

Sırt: İzohipslerin “V” şeklini aldıkları kesimlerdir. İki yamacın birleştiği, su bölümü akışının geçtiği görülmektedir.

Boyun: Karşılıklı iki tepe arasında kalan alçak kesimdir.

Delta: Akarsuların denize döküldükleri yerde yaptığı biriktirme şeklidir. Akarsunun sonunda çıkıntı şeklinde gösterilir.

Haliç: Okyanuslara dökülen akarsuların ağız kısımlarında gelgit yöntemi ile oluşmuş girintilerdir. Deltanın tersine içeriye doğru girinti şeklinde gösterilir.

Falez (Yalıyar): Kıyılarda izohipslerin sıklaştığı yerlerdir. Böyle yerlerde kıta sahanlığı (şelf alanı) dar, kıyı derin olur.

TYT Coğrafya Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.

AYT Coğrafya Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.