Deyimler | Deyimler ve Anlamları | Cümle İçinde Kullanımı

Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından oluşturulmuş en son Türkçe Deyimler ve anlamları, Açıklamalı deyimler sözlüğü, Örnek cümle içinde kullanımını sizlere sunuyoruz. Deyimler sözlüğümüz, yüzlerce deyimin anlamını ve örnek cümlelerini içermektedir. En çok kullanılan deyimler,

➡ Deyim Nedir ;Bir olayı, bir durumu, bir kavramı daha etkileyici anlatmak için en az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan ve çoğu zaman gerçek anlamdan uzaklaşıp kendine özgü anlam kazanan kelime gruplarına deyim denir.

Deyimler, hem yazılarımıza hem de konuşmalarımıza derinlik katar. Anlattıklarımızı ilgi çekici hâle getirir. Birkaç cümleyle anlatabileceğimiz bir durumu iki üç sözcükten oluşan bir deyimle anlatabiliriz. Böylece kısa ve özlü anlatım sağlamış oluruz.

➡ Örnek: sırt: Boyundan bele kadarki bölüm
yer: Bir şeyin kapladığı boşluk, mekan.
gelmek: ulaşmak, varmak.

» Sırtı yere gelmemek: Güçlü olmak, sarsılmamak, yerinden düşürülememek.

➡ Deyimlerin Özellikleri

Deyimler kalıplaşmış sözcüklerdir. Deyimlerde bulunan sözcüklerin yerine eş anlamlıları bile getirilemez. Sözcüklerin yerleri değiştirilemez. Bu şekilde bir kullanım anlatım bozukluğuna yol açar.

➡ Örnek: » Sürahiden boşalırcasına yağmak (Yanlış)
» Bardaktan boşalırcasına yağmak (Doğru)

» Suratından düşen bin parça (Yanlış)
» Yüzünden düşen bin parça (Doğru)

Deyimler şahsa ve zamana göre çekimlenebilir.

➡ Örnek: » Ödevimi yapınca öğretmenin gözüne girdim. (Ben)
» Ödevimizi yapınca öğretmenin gözüne girdik. (Biz)

Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.

➡Örnek: » “Kök söktürmek” deyimi “bir bitkinin kökünü çıkarttırmak” değil, “güçlük çıkarmak, uğraştırmak” anlamındadır.
» “Hapı yutmak” deyimi “ilaç içmek” değil, “kötü duruma düşmek” anlamındadır.

Bazı deyimlerin gerçek anlamları da vardır.

➡ Örnek: » Sır saklamak: Sırrı açıklamamak
» El sürmemek: Değmemek, dokunmamak

Deyimler bir kavramı ya da bir durumu anlatmak için kullanılır. Ders verme amacı taşımaz.

➡ Örnek: » “Burun kıvırmak” deyimi, beğenmeyip küçümsemek anlamını içermektedir. Herhangi bir ders verme amacı taşımamaktadır.

Deyimler sözcük grubu ya da cümle şeklinde bulunabilir.

➡ Örnek: » Ağzı kulaklarına varmak (sözcük grubu)
» İğne atsan yere düşmez (cümle)
» İçi içine sığmamak (sözcük grubu)
» Ne tadı var ne tuzu (cümle)

➡ Deyimler ve Atasözlerinin Ortak Özellikleri:

Çok eski zamanlardan günümüze ulaştıkları için kimin tarafından söylendikleri belli değildir.
2. Kısa ve özlü sözlerdir. Yani az sözcükle çok şey anlatırlar.
3. Kalıplaşmış sözlerdir. Herhangi bir değişikliğe uğramazlar.
4. Genellikle mecaz anlam taşırlar.

➡ Deyimler ile Atasözleri Arasındaki Farklar:

Atasözleri cümle şeklindeyken, deyimler çoğunlukla söz grubu şeklindedir.

➡ Örnek: » İşleyen demir ışıldar. (atasözü)
» İki yakası bir araya gelmemek (deyim)

Atasözleri tüm zamanlar için ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık durumlar için ve sözü söyleyen kişi ya da kişiler için geçerlidir.

➡ Örnek: “Öfkeyle kalkan zararla oturur” sözü her zaman ve herkes için geçerli olduğu için atasözüdür
» “kulak kabartmak” sözü anlık bir durumu bildirdiği için deyimdir.

Atasözleri topluma öğüt verirken, deyimler sadece içinde bulunulan durumları bildirir. Yani deyimlerin ders verme özelliği yoktur.

➡ Örnek: » “Çobansız koyunu kurt kapar.” sözü ders verdiği için atasözüdür.
» “Burnu havada olmak” sözü ise öğüt verme amacı taşımadığı için deyimdir.