Anlatım Bozuklukları Konu Anlatımı,Anlatım Bozuklukları Nedir, Anlatım Bozuklukları tyt,  Anlatım Bozuklukları ayt, Anlatım Bozuklukları ile ilgili örnek, Sizlere bu yazımızda Anlatım Bozuklukları hakkında bilgi vereceğiz.

Türkçe de anlatım bozuklukları 2 başlık altında anlatılır;

• Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları
  1. Gereksiz Sözcük Kullanılması
  2. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
  3. Mantık ve Sıralama Yanlışları
  4. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Birlikte Kullanılması
  5. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması (Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması)
  6. Anlam Belirsizliği
  7. Yanlış Yapılandırılmış Sözcükler 
• Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları
  1. Tamlamalarla İlgili Yanlışlıklar
     A.Ortak Öge Yanlışlıkları
     B. Tekillik – Çoğulluk Uyumsuzlukları
  2. Öge Yanlışlıkları
    A. Özne İle İlgili Yanlışlıklar
    B. Nesne Eksikliği
    C. Dolaylı Tümleç Eksikliği
    D. Edat Tümleci Eksikliği
    E. Yüklem Eksikliği ve Yüklemler Arasında Uyumsuzluk
    F. Ek Eylem Eksikliği
    H. Çatı Uyumsuzluğu

Anlatım Bozuklukları

Cümle, duydu ve düşünceleri iletmeye yarayan en iyi ve en mükemmel araçtır. Ancak bu temel araç doğru , duru ve açık olmazsa anlaşmayı sağlayamaz.

İyi bir cümle, anlatım bozukluğunun olmadığı, duygu ve düşünceleri doğru, duru ve açık biçimde ileten cümledir. Yani dil bilgisi kurallarına uygun, noktalaması tam, kolayca anlaşılabilen, yanlış anlaşılmalara yol açmayan yargılardır bunlar.

Kısaca iyi bir cümlenin nitelikleri şunlardır:

1. Doğruluk
2. Duruluk
3. Açıklık

1. Doğruluk

Cümlenin dil bilgisi kurallarına uygun olması özelliğidir. Doğru bir cümlede:

– yüklem eksikliği,
– yüklemler ve ögeler arasında herhangi bir yönden uyuşmazlık,
– gerekli olduğu halde yazılmayan özne ve herhangi bir tümleç eksikliği,
–  en fazlalığı ya da eksikliği,
– iyelik karmaşası,
– tamlama yanlışı,
– ek yanlışlığı bulunmaz.

2. Duruluk

Cümlede gereksiz sözcük ve söz bulunmadı özelliğidir. Duru bir cümlede ne bir sözcük fazla ne de bir sözcük eksik olur. Yani duru bir cümleye herhangi bir sözcük eklenemez ondan herhangi bir sözcük çıkarılamaz.

3. Açıklık

Cümlenin kolayca anlaşılabilir ve kavranabilir olması özelliğidir. Açıklık özellikle sözcüklerin seçimi ve kullanımıyla ilgilidir.

Açık bir cümlede:
– yanlış anlamda kullanılmış sözcük,
– yanlış yerde kullanılmış sözcük ya da söz,
– anlamca çelişen sözcük ya da sözler,
– yapısı bozulmuş sözcükler,
– noktalama yanlışı ya da eksikliği,
– mantığa aykırılık olmaz.

Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları

Sözcüklerin, sözlerin cümlede gereksiz kullanılması, yazımı birbirine yakın olanların ya da aynı kökten türeyenlerin yanlış anlamda kullanılması, sözcüğün ya da söz grubunun yanlış yerde kullanılması, anlamca çelişen ifadelerin aynı cümlede bulunması, mantıksal tutarsızlığa neden olan söyleyişlerin yargıda yer alması, anlam belirsizliğinin ortaya çıkması, deyimlerin yapısının değiştirilmesi ya da taşıdığı anlama uygun ifade edilmemesi, sözcüklerin yanlış yapılandırılması sözcük düzeyinde anlatım bozukluklarına yol açmaktadır.

 

1. Gereksiz Sözcük Kullanılması

Biz sözcük, cümleden çıkartıldığında anlam bozulmuyor ya da daralmıyorsa o sözcük o cümlede gereksizdir.

Bu konudaki düşüncelerinizi ve fikirlerinizi almak istiyorum. (“fikirlerinizi” ve “düşüncelerinizi” kelimeleri aynı anlamı taşımaktadır. O yüzden fikirlerinizi sözcüğü çıkarıldığında anlam değişmez.)

Yıllardır görmediği arkadaşıyla karşılıklı mektuplaşıyorlar. ( “mektuplaşıyorlar” eylemi zaten “karşılıklı”  anlamını taşımaktadır. “karşılıklı” kelimesi çıkartıldığında anlam değişime uğramaz.)

Örnek Soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Yarışmada sorulan soruların yalnızca üçünü cevaplayabilmişti.
B) İşlerini yoluna koymak için gece gündüz demeden çalışıyordu.
C) Her gün aynı yerde, aynı saatte kuşlara yem atardı.
D) Bu kentin bütün sokaklarını avucumun içi gibi bilirim.
E) Kardeşine niçin odayı toplamadığı için çıkışmış.

2. Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması

Sözcüklerin (özellikle sıfatların ve zarfların) yanlış yerde kullanılması anlam belirsizliğine yol açar.

“Doktor olarak doğduğu köye atanmış.” cümlesinde “doktor olarak” sözünün  yeri anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Doğru cümle;

“Doğduğu köye doktor olarak atanmış.” biçiminde olmalıdır.

Tuvalette unutulan çantası bulundu.(Y)
Çocuğun tuvalette unutulan çantası bulundu.(D)

İzinsiz oyuna giren futbolcuya hakem sarı kart gösterdi. (Y)
Oyuna izinsiz giren futbolcuya hakem sarı kart gösterdi.(D)

3. Mantık ve Sıralama Yanlışları

Olayların, durumların yanlış sıralanmasından kaynaklanır.

“Bu çocuk değil bir cümle, bir paragraf bile okumaz.” cümlesinde “cümle” ile “paragraf” kelimeleri yanlış sıralanmıştır.Doğru cümle;

” Bu çocuk değil bir paragraf bir cümle bile okumaz.” biçiminde olmalıdır.

Seninle değil şehir içinde gezmek, dünya turuna bile çıkmam. (Y)
Seninle değil dünya turuna çıkmak, şehir içinde bile gezmem. (D)

Onu buraya gelmeden önce mi sonra mı aradın? (Y)
Onu buraya gelmeden öncemi geldikten sonra mı aradın? (D)

4. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Birlikte Kullanılması

Anlamca çelişen sözcüklerin, aynı yargıya bağlı olarak birlikte kullanılması  anlatımı bozar. Özellikle, olasılık ve kesinlik  bildiren sözcüklerin aynı cümlede kullanılmasından kaynaklanan yanlışlıklar anlatım bozukluğuna neden olmaktadır.

Mutlaka bugün buraya uğrayabilir.

Bu cümlenin yüklemi  “ihtimal” anlamında, “mutlaka” kelimesi kesinlik ifade etmektedir. Bu yüzden iki söz cümleye anlatım bozukluğu katmaktadır.

Çocuk, odasını yavaşça toplayıverdi.
Bence, hiç şüphe yok kitabı o almıştır.
Kuşkusuz Ahmet de bu kitabı almak istiyor olmalı.
Kesinlikle, bu sorunun cevabını biliyor olabilir.

Altı çizili sözcüklerin anlamca birbiriyle çelişmesinden dolayı anlatım bozukluğu vardır.

5. Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması (Birbiriyle Karıştırılan Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması)

Anlamı iyi bilinmeyen; eş anlamlarıyla aynı kökten türemiş  benzerleriyle karıştırılan sözcükler anlatım bozukluğuna yol açar. Bazı sözcükler vardır ki her cümlede kullanılmaz.

O halde bu türden sözcükler, kullanılmaması gereken yerde kullanılırsa sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından doğan anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

“Bugün biyoloji öğretmeninin yazılı yapma olanağı var.” 

“Olanak”  sözcüğü “imkan” anlamında kullanılır. Burada “olanak” sözcüğü yerine “olasılık” sözcüğü kullanılmalıdır.

O halde cümle;

“Bugün biyoloji öğretmeninin yazılı yapma olasılığı var.” biçiminde olmalıdır.

Kullandığı gübre ürünün bol olmasına yol açtı. (sağladı)
Bu aracın kaza yapma şansı çok yüksek. (riski)
Söyledikleriyle insanların neşelenmesine neden oldu.(sağladı)
Annesinin, kardeşine kızmasını sağladı.(neden oldu)

6. Anlam Belirsizliği

a. Noktalama Eksikliği

Cümlede bazı sözcükler anlam belirsizliğine yol açabilir. Bu anlam belirsizliğini gidermek için bu sözcüklerden sonra virgül getirilir.

“Parktan ayrılırken simitçi çocuğa seslendi.” cümlesinde “simitci” sözcüğü anlam belirsizliğine yol açmış.  “simitçi” olan “çocuk” mu yoksa “simitçi ” diye başka biri mi var belli değil.

b. Şahıs Uyumsuzluğu

Bazı sözcükler  aldıkları eklerden dolayı cümleye 2. tekil (sen) ile 3. tekil (O) anlamını verebilmektedir. Bu sözcükler şahıs zamiriyle kullanılmazsa şahıs yönünden anlam belirsizliğine yol açabilir.

“Geçen sene Ankara’ya evini biz tanışmıştır.” cümlesinde kimin evinin taşındığı kesin değildir. Tanışanın “onun evi mi yoksa senin evin mi?” olduğu belirsiz olduğundan bu cümlenin başına şahıs zamiri getirilmelidir.

7. Yanlış Yapılandırılmış Sözcükler  

Meslek bildiren sözcükle meslek bildiren ek aynı sözcükte bir arada bulunmaz.

Babam eskiden manavcıydı. (manavdı)

– Eklerin yazılması gereken yerde yazılmaması, yazılmaması gereken yerde yazılması anlatım bozukluğuna neden olur.

Bu testler geçen yıl hazırlanıp öğrenciye dağıtılmayan testleridir. (testlerdir)

Tüm suçlar bendeymiş gibi konuştu. ( suç)

Masanın üzerindeki bulunan kağıtları çöpe attı. (üzerinde)

Cümle Düzeyinde Anlatım Bozuklukları

Cümlenin yapısıyla ve dil bilgisiyle ilgili bozukluklardır. Bunlar tamlama ve öge yanlışlarına bağlıdır.

1. Tamlamalarla İlgili Yanlışlıklar

Çoğunlukla ad ve sıfatların aynı tamlanana bağlanması sonucu oluşan bir anlatım bozukluğudur. Bu nedenle isimlerle sıfatların aynı tamlanana bağlandığı kullanımlara dikkat etmek gerekir.

” Özel ve kamu kuruluşları iki gün tatil edildi.” cümlesinde “kamu kuruluşları” ifadesi doğrudur. Çünkü bu, isim tamlamasıdır. Ancak “özel” sözcüğü “kuruluşları” tamlananına bağlanamaz. Çünkü “özel” sözcüğü sıfattır. Bu nedenle “özel kuruluşları” ifadesi yanlıştır. Cümledeki bozukluğu gidermek için “özel” sözcüğünden sonra “kuruluşlar” sözü getirilmelidir:

“Özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları iki gün tatil edildi.”

“ Derste belgisiz ve işaret sıfatlarını işledik.” cümlesinde “belgisiz” sözcüğü sıfat, “işaret” sözcüğü ise isimdir. Hem sıfatın hem ismin aynı tamlanana (sıfatları) bağlanması anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Bu bozukluğu gidermek için “belgisiz” sözcüğünden sonra “sıfatlar” sözcüğünü getirmek gerekir:

“Derste belgisiz sıfatları ve işaret sıfatlarını işledik.”

 

A.Ortak Öge Yanlışlıkları

Kimi zaman birbirine bağlı ad ve sıfat tamlamalarının tamlayanları ve tamlananları bağlaçla birbirine bağlanır. Bunlar ortak gibi kullanılır. Bu gibi durumlarda tamlananlar arasında uyumsuzluk görülür.

– İsim tamlamaları bazı eklerle (iyelik ekleriyle) kurulur. Sıfat tamlamaları ise eksizdir. Bu yüzden isim ve sıfat aynı tamlanana bağlanamaz.

“Bu konu kültürel ve ekonomi açısından oldukça önemli. ” cümlesinde  “ekonomi açısından ” isim tamlamasıdır. “kültürel ” sözcüğü sıfat olabilecek sözcüktür  ve “kültürel açıdan” şeklinde sıfat tamlaması olur . Sıfat tamlamaları iyelik eki almadıkları için “açısından ” sözcüğü ortak tamlanan olarak kullanılmaz.

 

B. Tekillik – Çoğulluk Uyumsuzlukları

Türkçede sayı sıfatlarından ve kimi nicelik bildiren belgisiz sıfatlardan sonra gelen adlar, çoğul eki almaz, aldığında anlatım bozulur.

Bu aralar Ahmet’in birçok sorunları var.
                                                   sıfat      ad
(“birçok sorunu ”  biçiminde olmalı)

Burada yüzlerce kuş türleri yaşamaktadır.
       sıfat              ad
( “yüzlerce kuş türü” biçiminde olmalı)

Galatasaray futbol kulübü şampiyonluğu binlerce taraftarlarıyla kutladı.
                                                                                                     sıfat             ad
(“binlerce taraftarıyla” biçiminde olmalı)

2. Öge Yanlışlıkları

 A. Özne İle İlgili Yanlışlıklar

Özne eksikliği sıralı-bağlı cümlelerde görülür. İki ayrı yüklemin ayrı öznesi bulunması gerekirken ortak olmayan öznenin ortakmış gibi kullanılması, bir özne ile yetinilmesi anlatım bozukluğuna yol açar.

“Adamın morali çok bozulmuş ve evde günlerce yatmıştı.”  “bozulmuş” yüklemine sorulan sorunun karşılığı vardır fakat  “yatmıştı” cümlesine soru sorulduğu zaman özne eksikliği vardır. Doğru cümle;

“Adamın morali çok bozulmuş ve adam evde günlerce yatmıştı.” biçiminde olmalıdır.

 

a. Olumluluk ve Olumsuzluk Bakımından Uyumsuzluk

Bağımsız sıralı cümlelerde özne olumlu ise yüklem olumlu; özne olumsuz ise yüklem olumsuz olmalı. Bu kurala uyulmazsa özne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

“Kimse yaralıya yardım etmiyor, oradan uzaklaşıyordu.”  cümlesinde “kimse” kelimesi olumsuz, “uzaklaşıyordu” kelimesi olumludur. İkinci cümle ile uyum sağlanmamıştır.  İkinci cümleye “herkes” şeklinde bir özne getirilmelidir.

 

b. Tekillik – Çoğulluk Bakımından Uyumsuzluklar

Cümlede öznenin ifade ettiği şahıslarla yüklemin bildirdiği şahıslar arasında bir uyum olmalıdır.

– İnsanın dışındaki varlık ya da kavramların özneleri çoğul ise yüklemi tekil olur.

Kuşlar silah sesiyle uçuştular. (uçuştu)

– Kişileştirme yapıldığında çoğul öznenin yüklemi çoğul ya da tekil olabilir.

Ağaçlar üzüntüden yapraklarını döktüler. (döktü/döktüler)

– Özne insansa her ikisi çoğul olabilir. Ancak özneleri fertleri toplu değil, tek tek düşündürülüyorsa yüklem tekil olur.

İnsanlar, bazen zamanın değerinin bilmezler.

– Çokluk bildiren sözcükler özne olduğunda, yüklem ya da  diğer ögelerde çokluk ekine gerek yoktur.

Birçok yazarımız, bu dünyadan göçtüler.(göçtü)

– Zaman kavramları tekil yüklem alır:

Sınava doğru günler hızlıca akıp giderler. (gider)

Aylar, yıllar su gibi akıp geçtiler. (geçti)

– Çoğul eki almayanlar:”ne kadar, birkaç, her çeşit, her türlü, birer” sözcüklerinden sonra gelen isimler (-ler) çoğul ekini alamaz.

Ne kadar insanlar gelip geçti bu dünyadan? (Y)
Ne kadar insan gelip geçti bu dünyadan? (D)

– Özne sayıyla verildiğinde yüklem tekil olur.

Dün üç kişi, bana seni sordurlar. (Y)
Dün üç kişi, bana seni sordu. (D)

 

B. Nesne Eksikliği

Cümlede nesnenin kullanılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur. Sıralı cümlelerde ve birleşik cümlelerde görülür.

Kitaplarına gözü gibi bakıyor, kimseye vermiyordu. (Y)
Kitaplarına gözü gibi bakıyor, onları kimseye vermiyordu. (D)

Ailecek sana güveniyor ve destekliyoruz. (Y)
Ailecek sana güveniyor ve seni destekliyoruz. (D)

<h3>C. Dolaylı Tümleç Eksikliği

Birleşik, sıralı veya bağlı  cümlerde görülür. Bu cümle dolaylı tümleç alabilen veya alamayan eylem yada eylemsilerin uygun olmayan olmayan birlikteliğinden doğar.

Sabahtan akşama kadar şehri gezmiş ve hayran kalmıştı. (Y)
Sabahtan akşama kadar şehri gezmiş ve ona hayran kalmış.(D)

Sigara içmek aşırı derecede bağımlılık yapar, başlamayın. (sigara içmeye)

 

D. Edat Tümleci Eksikliği

Ahmet’i okulda bulup bu konu hakkında konuşmayalım. (onunla)
Çocuğa rahatsız etmeyin, konuşmayın! (çocukla)

E. Yüklem Eksikliği ve Yüklemler Arasında Uyumsuzluk

Sıralı ya da birleşik cümlelerde birden çok yargı için ortak kullanılan yüklemler aşağıdaki durumlarda anlatım bozukluğuna yol açar.

– Ayrı yüklem gerektiren özneler, aynı yükleme bağlanamaz:

Yolcuların bir bölümü müzik, bir bölümü kitap okuyordu. (birinci cümleye “müzik” kelimesinden sonra “dinliyor”  yüklemi getirilmelidir. Yani;

Yolcuların bir bölümü müzik dinliyor, bir bölümü kitap okuyordu.

– Cümledeki birden çok yüklem arasında kip, kişi ve yapı yönünden uyumsuzluk olmamalıdır.

Kardeşim şiirleri  zevkle okumaya; biz ise can kulağıyla dinlerdir. (okurdu)

 

F. Ek Eylem Eksikliği

“idi, imiş, ise, -dir” ek eylemlerinin gerektiği yerde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Sıralı cümlelerden birincisi olumlu, ikincisi olumsuz ise birinciye ek eylem getirmediğimizde, bunu ikinci cümlenin yüklemine bağlamış oluruz. Bu da anlam belirsizliğine yol açar, cümlenin anlatımını bozar.

Bugün hava oldukça güzel ancak nemli değildi. (Y)
Bugün hava oldukça güzeldi ancak nemli değildi. (D)

Bu savaşın zarar mı yoksa yarar mı sağladığı belli değil. (Y)
Bu savaşın zarar mı verdiği yoksa yarar mı sağlandığı  belli değil. (D)

 

H. Çatı Uyumsuzluğu

Aynı cümlede etken, edilgen eylemlerin birlikte kullanılması anlatım bozukluğuna yol açabilir. Bu durum özellikle öge ortaklığı olan cümlelerde görülür.

Her ne kadar, şehir dışına taşınılmışsa da istenilen huzura kavuşamadı. (Y)
Her ne kadar şehir dışına taşınmışsa da istediği huzura kavuşamadı. (D)

TYT Türkçe Konuları Konu Dağılımı için tıklayınız.