7. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
Sözcükler, bir dili oluşturan en küçük yapı birimleridir. Dil, anlaşmak için kullanılan bir araçtır. Bu aracın sağlıklı çalışabilmesi için sözcüklere ihtiyaç vardır. Sözcükler, dili oluşturan yapılar içinde (cümleler veya söz öbekleri) kazandıkları anlamlara göre farklı anlam özellikleri gösterirler. 4. Sınıf Sözcükte Anlam Konu Anlatımı, 4. Sınıf Sözcükte Anlam , Sözcükte Anlam Konu Anlatımı, 4. Sınıf Türkçe, 4. Sınıf Türkçe Konu Anlatımı, Sözcükte Anlam
Sözcükte Anlam
Sözcükte Anlam Özellikleri
İnsanlar arasındaki iletişimi sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasına sözcük (kelime) denir. Sözcükler herhangi bir varlığı, kavramı ya da eylemi karşılayabilir. Bir kelimenin cümle içerisinde farklı bir anlam kazanmasına, yani sözcüklerin birden çok anlamı olmasına “çok anlamlılık” denir. Bir sözcüğün yalnızca bir anlamı bulunmamakta. İşte sözcüklerin farklı farklı anlamlarda kullanılması ile oluşan bu yeni anlamlarını “sözcükte anlam özellikleri” başlığı altında toplanır.
Gerçek Anlam
Temel ve terim anlam üzere ikiye ayrılır.
Temel Anlam
Sözcüğün söylendiği anda zihinde uyandırdığı ilk anlamdır. Sözcüğün temel anlamı, sözlükte yer alan ilk anlamdır.
Örnek:
“Çıtalarla yapılma telli bir kapı koymuşlardı ortasına.” – Cahit Uçuk
Kapı: Bir yere girip çıkarken geçilen ve açılıp kapanma düzeni olan duvar veya bölme açıklığı.
Örnek:
“Durmadan pencere kapatıyor, perde çekiyorum.” – Adalet Ağaoğlu
Perde: Görüşü, ışığı engellemek, bir şeyi gizlemek için pencereye veya bir açıklığın önüne gerilen örtü.
Örneklerle görüldüğü gibi altı çizili kelimeler temel anlamında kullanılmıştır.
Terim Anlam
Bir bilim, sanat ya da meslek dalında özel anlam kazanmış sözcüklerdir.
Örnek:
Yeni gelen futbolcular çalım konusunda bayağı tecrübeli.
Spor terimi çalım: Bir oyuncunun topu elinden veya ayağından kaçırmadan karşısındaki oyuncuları kıvrak hareketlerle geçmesi.
Örnek:
“Oyunun üç perdesi de böyle alkışlar içinde geçti.” – Memduh Şevket Esendal
Tiyatro terimi perde: Bir sahne eserinin büyük bölümlerinin her biri.
Mecaz Anlam
Bir sözcüğün, gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak cümle içinde kazandığı yeni anlamdır. Mecaz anlam çoğunlukla benzetme yolu ile kazandırılır. Mecaz anlam aslında bir “değişmece”dir.
Örnek:
Bu yarayı deşmeyin.
Yara (mecaz):Dert, üzüntü, acı.
Örnek:
“İnsanı gözle yiyip bitirirler.” – Ömer Seyfettin
göz(mecaz): Nazar.
Örnek:
Bu sözü duyunca gözlerimdeki perde kalkıverdi.
perde (mecez):Doğruyu görmeye engel olan şey.
Somut Anlam
Beş duyu organımız olan göz, dokunma, kulak, dil ve burundan en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan sözcüklerdir.
Örnekler:
Sandalyeleri sildi.
Gözlerimin önünde kayboldu eşyalar.
Telefonu açmadı.
Soyut Anlam
Var olanı değil, varlıkları değil, kavramları karşılayan sözcükler soyut anlamlıdır. Soyut anlamlı sözcükler varlığı karşılamadığından duyu organları ile algılanamaz.
Örnekler:
Gönül bağımız bozuldu.
“Biraz sonra hiddet, birikmiş kin, kıskançlık birdenbire infilak etti.” – Ahmet Hamdi Tanpınar
“Seni hep çok sevecek ama verebileceğinden fazla sevgi beklemeyecek karşılığında.” – Elif Şafak
Sözcükte Anlam İlişkileri
Kelimelerin birbirleri arasında oluşturdukları anlam ilişkilerini inceleyeceğiz.
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Yazılışları, okunuşları farklı; anlamları aynı olan sözcüklerdir. Temel anlamlarıyla anlamdaş olan sözcükler, yan anlamlarıyla anlamdaş olmayabilir; bu yüzden bir sözcüğün anlamdaşını bulurken cümledeki anlamını dikkate almalıyız. Bu nedenle eşanlamlı sözcükler, her zaman birbirinin yerine kullanılamaz.
Örnek:
Siyah – kara, beyaz – ak, al – kırmızı, lisan – dil, örnek – misal, sual – soru …
“Bu kara günlerde biter bir gün.” cümlesinde kara kötü anlamında kullanılmıştır. “kara” yerine “siyah” getirilemez. Yukarıda belirttiğimiz gibi eşanlamlı sözcükler her zaman birbirinin yerine kullanılamaz.
Yakın Anlamlı Sözcükler
Bazı sözcükler tam olarak aynı anlamı ifade etmese de anlamları birbirine yakındır. Yakın anlamlılıkta da sözcüğün cümle içindeki kullanımı belirleyicidir.
usanmak — sıkılmak
çevirmek — döndürmek
dost — ahbap
eş — dost
çekinmek — kaçınmak
korkmak — ürkmek
beklemek — durmak
mutluluk — sevinç
Yukarıdaki gibi birçok kelime vardır. Bunlar cümlede anlam değişikliği olmadan birbirinin yerine kullanılabilir.
“Parkta çimlere basmamaya dikkat et. ” cümledeki basmak kelimesinin yerine çiğnemek, ezmek kullanılabilir.
Zıt Anlamlı Sözcükler
Anlamca birbirinin tamamen tersi olan sözcüklerdir.
alçak — yüksek
bol — dar
çabuk — yavaş
kısa — uzun
açık — kapalı
ihtiyar — genç
sıcak — soğuk
alt — üst
ölü — diri
aç — tok
iyi — kötü
büyük — küçük
Bir sözcüğün olumsuzu, o sözcüğün zıt anlamlısı değildir. Her sözcüğün zıt anlamlısı olmayabilir. Sözcüklerin karşıt anlamlıları cümlede kazandığı anlama göre belirlenir.
“Yoksulluğun sebebi, zenginlerin israfıdır. ” cümlede “yoksul” ve “zengin” kelimeleri birbirine zıt anlamda kullanılmıştır.
Eş Sesli Sözcükler (Sesteş Sözcükler)
Yazılışları ve okunuşları aynı olduğu hâlde anlamları birbirinden farklı olan sözcüklerdir.
Örnek:
Çay kelimesini inceleyim.
“Soğuk günlerde çay içimi ısıtıyor.” bu cümlede çay kelimesi birçok çeşidi bulunan, bitki yapraklarından yapılan içecek anlamında kullanılmıştır.
“Yayladaki çayın kenarında oturduk. ” cümledeki “çay” sözcüğü akarsu çeşitlerinden birini karşılamaktadır.
