Hemen hemen okul hayatı boyunca her sene üzerinden geçeceğimiz sınavlarda karşımıza çokça çıkan bir konu olan fiillerden bahsedeceğiz. Filler konusu geniş kapsamlı bir konudur. Çeşitlerini özelliklerini sizlere başlıklar halinde açıkladık. 7. sınıfta da Filler konusu üzerinde durulacağından öğrencilerimize konumuzu örneklerle süsleyerek anlattık.

Fiiller

• Fiil Çekim Ekleri
• Fiillerde Kişi Ekleri
• Fiillerde Anlam Kayması
• Fiillerin Anlam Özellikleri

Çevremizdeki canlı cansız varlıkların, nesnelerin yaptıkları hareketlere, işlerine, durumlarına verilen adlardır.
Yaptığımız hareketler, işler birer fiil ya da diğer adı ile eylemdir. Fiiller -mek / – mak ekini alırlar.  -mek / – mak ekini almayan kelimeler fiil olamazlar.

Örnek:

koşma, yüzmek, gelmek, gitmek, konuşmak, susmak…

Fiil Çekim Ekleri

Belirli bir zaman ya da dileği kişiyle birlikte gösteren fiillere çekimli fiil denir.

Fiillerde Kip

Bir fiilin -mek / -mak eki ile yazılmış haline o fiilin mastar hali dendiğini belirtmiştik. Fiiller cümle içerisinde mastar hali ile kullanılmazlar. Fiiller, köklerine gelen eklerle birlikte kullanılır. Bu eklerden biri de kip ekledir. Fiil kipleri haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.

Haber Kipleri

ekiminde belirli bir zaman ifadesi bulunan fiillerdir. Yapılan fiilin geçmişte mi, şimdi mi, gelecekte mi yoksa her zaman mı yapıldığını gösterirler.

Geçmiş Zaman

Geçmiş zamanın eki -mi ve -di ekleridir. Türkçede geçmiş zaman iki tanedir:

» -miş ‘li geçmiş zamana duyulan geçmiş zaman,
» -di’li geçmiş zamana görülen geçmiş zaman denir.

Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman 

Eki “-mış, -miş, -muş, -müş“tür. Kişinin duyduğu ya da öğrendiği bir eylemi anlatır. Fiilin gerçekleştiği kesin değildir. Sonradan fark edilme anlamı da katar.

gelmek  fiilini şahıslara göre -miş’li (öğrenilen) zamana göre çekimleyelim.

Örnek:

Bize gelmiş.
Akşam çorba yapmış.
Dün çok ders çalışmışız.

Görülen(Bilinen) Geçmiş Zaman 

Görülen geçmiş zaman ekleri -dı,-di,-du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü ekleridir. Fiilin gerçekleşme zamanı söylenme zamanından öncedir. Fiili söyleyen kişi, gerçekleşen fiili kendisi görmüştür.

gelmek fiilini şahıslara göre -di’li (görülen) zamana göre çekimleyelim.

Örnek:

Akşam size geldik.
Menengiç kahvesi yaptı.
Derslerine çalıştılar.

Şimdiki Zaman

Fiilin içinde bulunulan zamanda hem söylendiği hem de yapıldığı zamandır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen “-(i)yor” ekiyle yapılır.

gelmek fiilini şimdiki zamana göre çekimleyelim.

Örnek:

Size doğru geliyorum.
Ödevlerini yapıyorlar.
Çorba yapıyor.

Gelecek Zaman

Fiilin bildirdiği işin, oluşun, hareketin hala gerçekleşmediğini ileride, gelecekte gerçekleşeceğini anlatan zamandır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen “ -acak, -ecek” ekleriyle yapılır.

gelmek fiilini gelecek zamana göre çekimleyelim.

Örnek:

Size gelecekler.
Ödevlerimi yapacağım.
Yemek pişirecek.

Geniş Zaman

Eylemin geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait olduğunun, yani her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.

gelmek fiilini geniş zamana göre çekimleyelim.

Örnek:

Her akşam geliriz.
Erken kalkar.
Ödevlerinizi vaktinde yaparsınız.

Dilek Kipleri

Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Kip ve kişi ekleriyle eylemlerin olumlu, olumsuz, olumlu soru ya da olumsuz soru biçiminde çekimleri yapılır. Dilek kipleri 4’e ayrılır.

Gereklilik Kipi 

Gereklilik kipinin ekleri -meli, -malı ekleridir. Fiile gereklilik anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi gerekli ise bu kipi kullanırız. Bazen de tahmin katar. Olumsuzluk eki -ma, -me ile yapılır.

gelmek fiilini gereklilik kipi ile olumlu olumsuz çekimleyelim.

Örnek:

Akşam gelmelisin
Ödevlerini yapmalılar.
Bu şekilde davranmamalısın.

Şart Kipi

Fiilin gerçekleşmesini şarta bağlayan kiptir. Fiillere getirilen “-se, -sa” ekleriyle yapılır. Bazen de dilek anlamı katar. (Keşke yaz gelse gibi.) Olumsuzluk eki -ma, -me ile yapılır.

gelmek fiilini şart kipi ile olumlu olumsuz çekimleyelim.

Akşam gitmeseniz.
Ödevlerini yapsalar.
Şarkı dinlesek.

İstek Kipi

Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.

gelmek fiilini istek kipi ile olumlu olumsuz çekimleyelim.

Karşımıza alıp onunla konuşalım.
Akşama ne pişireyim?
Akşam arkadaşlarıyla ders çalışalar

Emir Kipi

Emir kipinin eki yoktur. Fiil çekimi yapılırken kip eki kullanılmaz sadece kişi ekleri kullanılır. 1. Tekil ve 1.Çoğul şahıslarda çekimi yoktur, kendimize emir veremeyiz.

gelmek fiilini emir kipi ile olumlu olumsuz çekimleyelim.

Söyle onlara ders çalışsınlar.
Akşama perde pilavı pişirsin.
Buraya bir daha uğramasın.

Fiillerde Kişi Ekleri 

Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin kimin tarafından gerçekleştirildiğini ve kiminle ilgili olduğunu belirten eklere kişi ekleri denir. Türkçemizde üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı tane kişi bulunmaktadır. Üçüncü tekil kişisinin eki bulunmaz.

gelmek fiilini şimdiki zaman kipi ile kişi eklerini görmek için çekimleyelim.

Ben geleceğim.
Sen bu işleri yapmalısın.
Bizim evde süt yoktu, annemle ablam alıp gelecekler.

Fiillerde Anlam Kayması

Fiillerde anlam kayması, cümlede kastedilen kip ile fiilin aldığı kipin aynı olması sonucu oluşur.

Örnek:

Ödevlerini hemen yapıyorsun.

Kullanılan zaman: Şimdiki zaman
Kastedilen zaman: Emir

Örnek:

Sabahları dişlerimi fırçalıyorum.

Kullanılan zaman: Şimdiki zaman
Kastedilen zaman: Geniş zaman

Örnek:

Biraz sessiz olalım.

Kullanılan zaman: İstek
Kastedilen zaman: Emir

Örnek:

Her yıl buraya tatile geliyorlar.

Kullanılan zaman: Şimdiki zaman
Kastedilen zaman: Geniş zaman

Fiillerin Anlam Özellikleri

Fiiller bir işi, bir durumu ya da oluşu anlatan sözcüklerdir. Fiiller karşıladıkları anlamlara göre üçe ayrılmıştır.

İş (Kılış) Fiilleri

Öznenin kendi isteği ile gerçekleşen ve öznenin bir nesneyi etkilediği fiillerdir. Bu fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) vardır. İş/kılış fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı olur.

İş/kılış fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap verirler.

Örnek:

Valizleri taşıdık.

Neyi taşıdık? —– valizleri
onu taşı-mak

İş kılış fiillerine örnekler

Onu;
sil(mek), anlat(mak), temizle(mek), yaz(mak), al(mak), taşı(mak), kaldır(mak), tak(mak), iç(mek), kullan(mak), ısıt(mak), topla(mak), çal(mak), karıştır(mak), tara(mak), aç(mak), kapat(mak) araştır(mak), çiz(mek), öde(mek), besle(mek), büyüt(mek), öldür(mek), yut(mak), incit(mek), dengele(mek), dinle(mek), sür(mek), gör(mek), bul(mak), kes(mek), sev(mek), kaz(mak)

Oluş Fiilleri

Öznenin kendi iradesi dışında geçirdiği değişimi bildiren fiillerdir. Oluş fiillerinde daha çok “zaman içerisinde kendiliğinden olma” söz konusudur. Oluş fiillerinde işten etkilenen bir varlık (nesne) bulunmaz.
Oluş fiillerinin başına “onu” sözcüğünü getirdiğimizde anlamsız olur.

Oluş fiilleri; “Neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermezler.

Örnek:

Bahçedeki çiçekler sarardı.  → Çiçek birden bire sararmaz zamanla sararır.

Neyi sarardı? 
Onu sarardı.

Örnek:

Balkon demirleri paslanıyor. → Demirlerin paslanması zamanla olur.

Oluş fiillerine örnekler

sarar(mak), karar(mak), morar(mak), küflen(mek), kızar(mak), bayatla(mak), paslan(mak), uza(mak), büyü(mek), sol(mak), acık(mak), ağar(mak), zayıfla(mak), eri(mek), olgunlaş(mak), çürü(mek), yeşer(mek), hastalan(mak), körel(mek), piş(mek), soğu(mak)

Durum Fiilleri

Öznenin süreklilik gösteren bir durumunu anlatan fiillerdir. Durum fiillerinde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) yoktur.

Bu yüzden durum fiillerinde, fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alamayız.

Durum fiillerinde süreklilik söz konusu olduğu için  durum fiilinin bitmesi için başka bir durum fiilin başlaması gerekir.

Örnek:

Akşam evimize geldi. → Bu cümlede gel-mek fiili kullanmış eylemi başlatmak elimizdedir.  Onu geldi dediğimizde anlamsız oluyor.  Neyi/kimi geldi diye de soramıyoruz.

Durum fiillerine örnekler
Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak), sus(mak), gül(mek), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak), yürü(mek), gel(mek), koş(mak), bak(mak), yüz(mek), kork(mak), dur(mak), bulun(mak)

7. Sınıf Türkçe Konuları için tıklayınız