5. Sınıf Metin Türleri ve Söz Sanatları Konu Anlatımı

Hikaye(Öykü)

Olmuş veya olabilecek olayları belli bir plan çerçevesi içinde yer ve zamana bağlı olarak anlatan yazı türüne hikâye (öykü) denir.

– Yaşanmış ya da yaşanabilir olaylar anlatılır.
– Dar bir zaman dilimini kapsar.
– Olayla ilgili yer ve zaman bellidir.
– Romana göre kısa eserlerdir.
– Karakter sayısı azdır.
– Serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur.
– Kısa soluklu eserlerdir.
– Olay, başlangıçtan sonra doğru giden bir olayın bir anlık parçasıdır.

Masal

Olağanüstü olaylarla süslü, olağanüstü kişilerin başından geçen, zaman ve yer kavramları belirli olmayan hayalî olayların anlatıldığı yazılara masal denir.

– Masalda eğiticilik ve öğreticilik esastır.
– Masallardaki olaylar gerçeğe uymaz.
– Kahramanlar olağanüstü özelliklere sahiptir.
– Masalın geçtiği yer ve zaman belirsizdir.
– Masallar tekerlemeyle başlar.
– Masaldaki karakterler; cinler, periler, devler ve hayvanlar olabilir.
– Masalların sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.
– Ulusal konulara yer verilmez, evrensel konular ve mesajlar içerir.

Fabl(Öykünce)

İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insan özelliği verilerek başlarından geçen olayların insanlara ibret dersi verecek şekilde anlatıldığı kısa yazılara fabl denir.

– Sonunda ders verme amacı güden yazılardır.
– Genellikle hayvanlar ve bitkiler konuşturulur.
– Fabl kahramanları insanlar gibi düşünür, insanlar gibi konuşur ve tıpkı insanlar gibi
davranır.
– Dünyanın en ünlü fabl yazarları Ezop, La Fontaine ve Beydeba’dır

Olay, düşünce, duygu ve hayalleri sözlü ve yazılı olarak güzel ve sanatlı biçimde anlatan sözlü ve yazılı eserlere edebiyat eseri denir.

Mektup

Kişinin, uzaktaki kişilerle haberleşmek, gördüklerini, duygu ve düşüncelerini paylaşmak amacıyla yazdığı yazılara mektup denir. Mektup, konuları ve yazılış amaçları bakımından özel mektup, iş mektubu ve edebi mektup gibi türlere ayrılır. Mektup bir hitapla başlar.

Mektup Yazarken Uyulması Gereken Kurallar

Tarih: Kâğıdın sağ üst köşesine, hitapla aynı sıraya yazılır. Tarihten önce mektubun yazıldığı yer yazılır.
Hitap: Hitap mektubun başlığıdır. Hitap bir iki sözcükten uzun olmamalı, aradaki sevgi, saygı, içtenlik derecesi bu bir iki sözcükte toplanmış olmalıdır. Hitaptan sonra virgül (,) işareti koymayı unutmamak gerekir.
Giriş: Mektubun yazılış nedeni bu bölümde belirtilir. Giriş birkaç cümleliktir.
Gelişme: Mektubun söyleşi bölümüdür. Verilecek haberler, sorulacak sorular bu bölümde yer alır.
Sonuç: Bu bölümde mektup yazılan kimsenin ve tanıyorsak o ailedekilerin durumu, sağlığı sorulur. Kendi durumumuzdan haber veriler. İyi dileklerle mektup bitirilir. Mektubun sağ alt köşesine ad, soyad yazılıp imzalanır. Kâğıt özenle katlanıp zarfa konularak zarf kapatılır.

Dilekçe

Bir isteği belirtmek, bir şikayeti duyurmak, bir konuda blgi vermek veya bilgi vermek amacıyla yazılan başvuru yazısına dilekçe denir.

Şiir

Duygu, hayal ve düşüncelerin bir düzene bağlı olarak, çekici bir dil ve ahenkli mısralar içinde aktarılmasına şiir denir.

– Şiir, bir ana duygu etrafında yazılır.
– Diğer türler gibi şiir de bir plana sahiptir.
– Ancak her ölçülü ve kafiyeli metin, şiir değildir.
– Şiirde “duygu” temel unsurdur ama duygunun dışında “düşünce” ve “hayal” de vardır.
– Şiirde “sanat” ögesi ağır basar. Bu bakımdan şiirde sözcük seçimi öne çıkar. Aslında şiir, sözcüklerin ahenk oluşturacak şekilde bir araya getirilmesinden oluşur.

Her şiirin bir başlığı vardır. Başlığın, şiirde anlatılanlarla uyumla olması gerekir. Şiirde her bir satıra dize (mısra) denir. Şiiri yazarken her dizenin başındaki harf büyük harfle yazılır.

Dört dizelik kümelere kıta (dörtlük) denir. İki dizeden oluşan kümelere de beyit adı verilir.

Şiir yazana şair denir. Halk şiiri yazan ve bunu çalıp söyleyene de ozan denir. Günümüzde ise şair yerine ozan sözü de kullanılmaktadır.